تنبلی چشم در کودکان

چشمان برخی کودکان، با آنکه ظاهری سالم دارد اما از دید کافی برخوردار نیست. در این مقاله درباره تنبلی چشم در کودکان می خوانیم.

تنبلی چشم چیست؟

تنبلی چشم یا آمبلیوپی یک بیماری در اوایل کودکی است که در آن بینایی کودک در یک چشم آن گونه که باید، رشد نمی کند. در حدود 3٪ از افراد دیده می شود. در این بیماری، مغز بیشتر بر یک چشم تمرکز می کند و عملا چشم "تنبل" را نادیده می گیرد. اگر این چشم به درستی تحریک نشود، سلول های عصبی که مسئول بینایی هستند به طور طبیعی تکامل نمی یابند.در صورت عدم درمان، تنبلی چشم می تواند منجر به کاهش دائمی بینایی در چشم آسیب دیده شود.

عوامل ایجاد تنبلی چشم

• زایمان قبل از موعد
• فلج مغزی
• سابقه خانوادگی
• مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری
• آستیگماتیسم (عیوب انکساری)
• نزدیک بینی(عیوب انکساری)
• دور بینی(عیوب انکساری)
• آب مروارید مادرزادی
• کم وزنی کودک در زمان تولد
  
• انحراف چشم: افرادی که دچار انحراف چشم می باشند تصویر درستی به مغز ارسال نمی کنند و همین امر منجر به ایجاد دوبینی در افراد می شود. مغز تصویری که به دلیل چشم منحرف ارسال شده را نادیده می گیرد به همین دلیل چشم دچار انحراف می شود.
• افتادگی پلک
• و...

نکته مهم:

در موارد ذکر شده بالا، تنها عیوب انکساری به سختی تشخیص داده می شوند، زیرا از نظر ظاهری مشکلی وجود ندارد و با معاینه چشم پزشک می توان تنبلی چشم در کودکان را تشخیص داد.

تنبلی چشم از چه سنی شروع می شود؟

اگر این بیماری بدون درمان رها شود، مغز کم کم یاد خواهد گرفت که تصویر دریافتی از چشم ضعیف تر را نادیده بگیرد. این نادیده گرفتن می تواند باعث ایجاد مشکلات دائمی در بینایی شود. تنبلی چشم در دوران کودکی و معمولا بین سنین 6 تا 9 سالگی شروع می شود. اما طبق نظر متخصصان، شناسایی و درمان آن قبل از 7 سالگی، شانس اصلاح کامل بینایی را افزایش می دهد.

علائم تنبلی چشم چیست؟

تشخیص تنبلی چشم کار آسانی نیست، زیرا تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نشود، والدین متوجه مشکل بینایی فرزندشان نخواهند شد. چشم پزشک نیز تنبلی چشم را بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص می دهد. اندازه گیری قدرت بینایی در کودکان کم سن، کار مشکلی است و چشم پزشک باید به وسیله روش های خاص و ویژه از جمله بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیا توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، قدرت بینایی کودک را تخمین بزند. باید به این موضوع مهم هم توجه داشت که ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نمی باشد؛ زیرا گاهی ممکن است این مشکل با تجویز عینک اصلاح شود. برخی مواقع نیز سایر بیماری های چشمی مانند آب مروارید، عفونت ها، تومورها و یا سایر اختلال های داخل چشم موجب کاهش بینایی هستند که اگر امکان درمان آن ها وجود داشته باشد، دید کودک نیز اصلاح می شود.
اگر علت تنبلی چشم انحراف باشد، والدین کودک را با مشکل انحراف چشم نزد چشم پزشک می برند و او متوجه تنبلی چشم هم می شود. اما بزرگ ترین اشکال اینجاست که ممکن است تنبلی چشم هیچ علامتی نداشته باشد به خصوص اگر یک چشم تنبل باشد. در این حالت به واسطه عیوب انکساری ظاهر چشم ها کاملاً طبیعی است و به نظر نمی رسد دید کودک اشکالی داشته باشد. برخی علائم:

• کودک هنگام تماشای تلویزیون بیش از حد سر خود را می چرخاند.
• مرتبا مخصوصا هنگام صحبت و یا بازی کردن چشمان خود را تنگ می کند یا می مالد.
• سریع نمی تواند مطالب را بخواند و در خواندن تاخیر دارد.
• با انجام حرکات ورزشی و مهارت های ظریف مشکل دارد.
• نمی تواند تمرکز کند.

تست ساده تنبلی چشم در خانه

یک راه ساده برای ارزیابی اینکه هر دو چشم کودکتان کار خود را انجام می دهند یا خیر وجود دارد. همچنین همراهی یک نفر دیگر برای انجام این تست می تواند به شما کمک کند. مراحل این آزمایش ساده به شکل زیر است:

1. یکی از چشم های کودکتان را بپوشانید.
2. یک شی ء مانند جغجغه برای یک کودک خردسال یا عکس یا حروف الفبا برای یک کودک بزرگ تر را مقابل او نگه دارید.
3. ببینید وقتی شیء را مقابل او به راست و چپ و بالا و پایین حرکت می دهید، کودک تان آن را با چشم بازش دنبال می کند یا خیر.
4. از یک کودک بزرگ تر نیز می توانید بپرسید که آن حرف الفبا چیست یا سؤالی درباره ی تصویر یا شیء بپرسید.
5. سپس چشم دیگر را بپوشانید و ببینید که آیا آن شیء را نیز به همان خوبی و تا همان فاصله دنبال می کند یا خیر.

اگر در تمام دفعات انجام این تست به نظر رسید که فرزندتان با یک چشم بهتر از دیگری می بیند، فورا یک وقت ویزیت از پزشک فرزندتان یا یک چشم پزشک برای انجام غربالگری بینایی بگیرید تا مشکل را تشخیص دهند و درمان کنند، هرچند انجام این آزمایش در مورد یک کودک نوپا که ممکن است قبل از تمام شدن تست، به آن بی علاقه شود یا حواسش پرت شود کمی مشکل است. اما در هر صورت اگر یک چشم کودک تان ضعیف تر به نظر می رسد، سعی کنید یک بار دیگر این آزمایش را انجام دهید و این بار تست خود را با چشم دیگر شروع کنید.

درمان تنبلی چشم

قدم اول این است که هر گونه مشکل زمینه ای در بینایی کودک رفع شود. برای مثال با اصلاح آستیگماتیسم یا نزدیک بینی با استفاده از عینک یا رفع مشکل آب مروارید با عمل جراحی می توان مشکل را برطرف کرد. هنگامی که مشکل زمینه ای رفع شد، باید تلاش کرد که مغز فرزندتان به برقراری ارتباط با چشم ضعیفش تشویق شود و در نهایت توانایی دیدن آن بهبود یابد.

اگر فرزندتان به علت نیاز به عینک دچار تنبلی چشم شده باشد، عینک مانند یک لنز دوربین عمل می کند و به فوکوس کردن روی اشیا در پشت چشم کمک می کند. استفاده از عینک، تصویر واضح تری برای مغز ایجاد می کند که ممکن است ارتباط مغز با چشم را بهبود بخشد. اما اگر چشم های کودکتان به طور طبیعی به درستی روی نور متمرکز می شوند، عینک کمکی به رفع تنبلی چشم نخواهد کرد.

به جای آن، پزشک احتمالاً توصیه خواهد که چشم قوی تر را با یک چشم بند یک طرفه بپوشانید یا با روزی یک بار اعمال قطره، بینایی آن چشم را تار کنید. هر یک از این کار ها مغز را مجبور به استفاده از چشم ضعیف می کنند و این فرایند می تواند هفته ها، ماه ها یا حتی سال ها زمان ببرد.

درمان تنبلی چشم چقدر طول می کشد؟

شروع درمان تنبلی چشم در دوران کودکی، زمانی که ارتباطات پیچیده بین چشم و مغز در حال شکل گیری است، بسیار مهم است. بهترین نتایج زمانی حاصل می شود که درمان قبل از 7 سالگی شروع شود. اگرچه نیمی از کودکان بین 7 تا 17 سال نیز به خوبی به درمان پاسخ می دهند و بینایی شان بهبود پیدا می کند. برای اکثر کودکان مبتلا به تنبلی چشم، انجام درمان مناسب، بینایی را در عرض چند هفته تا چند ماه بهبود می دهد. البته دوره درمان ممکن است از شش ماه تا دو سال نیز طول بکشد. مهم این است که کودک شما از نظر عود تنبلی چشم تحت نظر باشد. متاسفانه عود مجدد مشکلی است که در 25 درصد از کودکان مبتلا به این عارضه رخ می دهد. اگر تنبلی چشم عود کند؛ درمان باید دوباره شروع شود.

آیا تنبلی چشم باعث کوری می شود؟

در بدن کودکانی که به تنبلی چشم مبتلا هستند؛ تصاویر متناقضی از چشم ها به مغز ارسال می شود. این دو تصویر مجزا، در مغز تاری ایجاد کرده و در نهایت این مغز است که به خاطر کاهش بار وارده به خود تصمیم می گیرد که تصویر ارسالی از چشم ضعیف تر را نادیده بگیرد. این حالت به جای یک نمای سه بعدی، یک نمای دو بعدی ایجاد می کند. بنابراین مغز درک عمقی ضعیفی از تصاویر دارد. بعد از مدتی چشم سرکوب شده در اثر عدم استفاده، ضعیف تر و ضعیف تر شده و در نهایت ممکن است بینایی خود را از دست بدهد. بینایی نا برابر و آب مروارید از دیگر عوارض تنبلی چشم هستند.

جمع بندی نهایی

تنبلی چشم یک مشکل رایج در کودکان زیر 5 سال است که اگر به عنوان خانواده یا پرستار کودک به موقع آن را شناسایی کنید، می توانید از شدت گرفتن بیماری نیز جلوگیری نمایید. پیگیری به موقع و مراجعه به پزشک قبل از 5 سالگی کودک می تواند در تشخیص زود هنگام این مشکل نقش مهمی ایفا کند.