چگونه از پیدایش طرح واره ها جلوگیری کنیم؟

رویکردی درمانی است که توسط جفری یانگ پایه گذاری شده و برای درمان اختلالات شخصیت و اختلال های روانی که به سایر درمان ها پاسخ نداده اند به کار می رود.

فرزندپروری همیشه با احساسات مثبت همراه نیست و چالش ها و مشکلاتی را به همراه دارد، علاوه براین می دانیم که آسیب های والدین به فرزندانشان از روی عمد نیست و بعد از آگاهی یافتن از این آسیب ها نباید احساس گناه کنند. سلامت روانشناختی زوجین، طرحواره های زوجین، مشکلات زوجین با یکدیگر، و نیز مشکلات آن ها با والدینشان مانع فرزندپروری موثر است. در فرزندپروری بهینه بودن اهمیت دارد، نه عالی بودن. استفاده از یک روش تربیتی واحد برای تمام کودکان مناسب نیست.

طرحواره چیست؟

بخش مهمی از زندگی هر فرد در کودکی او خلاصه می شود به دلیل اینکه، شخصیت افراد در کودکی شکل گرفته و آینده آن ها در این زمان پی ریزی می شود، دوران کودکی در تمام رویکرد های روانشناسی مورد توجه قرار می گیرد. در صورتی که والدین نتوانند با روش های تربیتی، فرزند پروری مناسب و الگوسازی سلامت آینده فرزندشان را تضمین کنند، کودکان با کوله باری از مشکلات پا به دنیای بزرگسالی خواهند گذاشت و در این زمان تنها راه درمان از طریق طرحواره درمانی خواهد بود.

رویکردی که گروهی از روان درمانگران برای رفع مشکلات مراجعین خود به کار می برند طرحواره درمانی نامیده می شود.

طرحواره ها الگوهای ناسازگار، سازمان یافته و ماندگاری از باور ها، تفکرات، احساسات عاطفی، تصاویر ذهنی و رفتار هایی است که از دوران کودکی با فرد همراه بوده اند و در طول زندگی بارها و بارها تکرار شده اند. طرحواره ها ناسازگار و نا کارآمد هستند، برای ماندن پافشاری می کنند و شکل گیری آن ها تا حدود 12-11 سالگی طول می کشد. اصلاح طرحواره های ناکارآمد به سادگی صورت نمی گیرد و تنها با تکنیک های درمانی میسر است.

طرحواره ها در بزرگسالی به چه شکل نمایش داده می شوند؟

طرحواره ها زمانی ایجاد می شوند که نیاز های دوران کودکی فرد ارضاء نشده باشد، طرحواره ها یا همان تله های زندگی به فرد دیکته می کنند که چطور فکر، احساس و رفتار کند. یعنی زندگی فرد در بزرگسالی تحت تاثیر دوران کودکی او است. زمانی که یک طرحواره در فرد فعال می شود شخص مشابه همان احساسی که در کودکی تجربه کرده را احساس می کند.

برخی از این طرحواره ها یا تله ها که در برزگسالی نمایش داده می شوند عبارتند از:

• رها شدگی یا طرد
  
• محرومیت هیجانی
  
• نقص و شرم
  
• بی اعتمادی
  
• بیگانگی و انزوای اجتماعی
  
• وابستگی و بی کفایتی
  
• خویشتن گرفتار یا تحول نیافته
  
• آسیب پذیری نسبت به ضرر و بیماری
  
• شکست
  
• خود بزرگ بینی یا استحقاق
  
• خود کنترلی یا خود انضباطی ناکافی
  
• ایثارگری
  
• اطاعت
  
• تایید طلبی، پذیرش جویی و جلب توجه
  
• منفی گرایی و بدبینی
  
• بازداری هیجانی
  
• معیارهای سرسختانه و عیب جویی های افراطی
  
• تنبیه گرایی
  

نادیده گرفتن نیاز های هیجانی دوران کودکی

آسیب های هیجانی اولیه دوران کودکی می توانند یک عمر با فرد همراه باشند. متاسفانه راه گریزی برای فرار از دوران کودکی مشکل ساز وجود ندارد. اکثر افراد به دلیل اینکه والدین شان قادر نبوده اند در دوران کودکی نیاز های اساسی آن ها را ارضاء کنند، در بزرگسالی از مشکلاتی رنج می برند این امر می تواند به شکنندگی هیجانی و به کارگیری راه حل های نادرستی مانند اعتیاد منجر شود.

خرید لباس نوزادی سفید

برخی از کودکان همیشه عشق مشروط دریافت کرده اند، محبت و عشق پایداری ندیده اند و کاملا شکست خورده هستند، علاوه براین ممکن است در معرض خشونت های خانوادگی یا سوءاستفاده های جنسی قرار گرفته باشند. یا حتی شاهد وارونه شدن نقش های والد و فرزندی شده باشند مثلا والدین انتظار داشتند که بچه ها از آن ها حمایت و نگهداری کنند، این امر موجب ایجاد نقش کودک والد می گردد. حتی گاهی والدین زمانی که نیازهای خودشان ارضاء نمی شود کودک را سرزنش می کنند که موجب فقدان ایمنی و امنیت عزت نفس می شود.

کودکانی که در خانه های پر هرج و مرج زندگی می کنند به بزرگسالانی با نقص های هیجانی و دارای احساس خصومت تبدیل می شوند. یک فرد بزرگسال آسیب دیده زمانی که وارد رابطه می شود دست به هرکاری می زند تا مراقبت و توجه مورد نیازش را دریافت کند، این امر می تواند موجب ایجاد رفتارهای مخربی مانند تهدید، دستکاری کردن و سوءاستفاده شود که به آن استحقاق مخرب گفته می شود.

چگونه به عنوان والد از ایجاد طرحواره جلوگیری کنیم؟

ریشه اکثر اختلالات روانی بزرگسالان در دوران کودکی است، بنابراین توجه به دوران کودکی از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان والد برای جلوگیری از ایجاد طرحواره ها باید از روش های فرزند پروری مبتنی بر طرحواره استفاده کنید.

توجه کنیم:

سلامت روانشناختی والدین، طرحواره های والدین، مشکلات والدین با یکدیگر، و نیز مشکلات آن ها با والدینشان مانع فرزندپروری موثر است.
آسیب های والدین به فرزندانشان بی غرض است و بعد از آگاهی یافتن از آن نباید احساس گناه کنند.
در فرزندپروری بهینه بودن اهمیت دارد، نه عالی بودن.
پیچیدن یک نسخه تربیتی واحد برای تمام کودکان ممکن نیست.
فرزندپروری لزوما با احساسات مثبت همراه نیست و چالش ها و مشکلاتی دارد.

پنج اصل فرزندپروری مبتنی بر طرحواره

برای داشتن کودکانی سالم باید پنج اصل فرزند پروری که شامل اصلاح شیوه فرزندپروری، برآورده کردن نیازهای اساسی کودک، رابطه میان زوجین، تعدیل خلق و خوی کودک و رابطه زوجین با والدین خود را در نظر بگیریم.

شیوه و سبک فرزندپروری

بهترین شیوه فرزندپروری، تعامل است که مبتنی بر مشارکت، عشق و دوستی، مسئولیت و مشورت است. سبک های زیر از شیوه های نادرست فرزندپروری است:

سبک کنترلگر
کنترل تمام کارهای کودک حتی امور خصوصی، ایجاد احساس خجالت در کودک به خاطر احساسات او و بها ندادن به آن

سبک کمال گرا
دادن عشق با قید و شرط به کودک، منتقد کودک بودن، برآورد کودک از روی دستاوردهای او

سبک تنبیه گر
سعی در اجرای عدالت، قضاوت و حکم کردن دائمی میان بچه ها

سبک خودخواه
دمدمی و غیرقابل پیش بینی بودن، انداختن بار و مسئولیت روی دوش کودک

سبک محروم کننده
فقدان همدلی، قهر و عدم صرف وقت با کودک

سبک حمایتگر افراطی
وسواسی بودن بیش از حد و بارآوردن کودکانی لوس و بی عرضه

سبک آسان گیر افراطی
رها کردن کودک به حال خود بدون نظم و قانون

علائم افسردگی بعد از زایمان در پدران

برآورده کردن نیازهای اساسی کودک

پنج نیاز اساسی کودک که باید برآورده شوند شامل موارد زیر است:

امنیت: مهم تیرن نیاز کودک است که شامل همدلی، توجه، درک، احترام، پذیرش، مراقبت، احترام به احساسات، در دسترس بودن فیزیکی و عاطفی و با ثبات بودن عاطفی و فیزیکی والدین از نظر کودک است. در صورتی که این نیاز برطرف نشود کودک قادر نیست در بیرون از خانه از خود دفاع کند و همیشه در نقش مظلوم باقی می ماند. انجام کارهای مشترک هدفمند در خانواده، توجه و ارتباط با کودک همراه با آگاهی به تقویت حس امنیت کودک کمک می کند.

نیاز به خودمختاری: دادن مسولیت های متناسب با سن کودک او را خودمختار و با اعتماد به نفس بار می آورد، کودکان خودمختار در آینده هدفمند، با کفایت، خوش بین و تمایز یافته خواهند شد. با مشورت و نظرسنجی از کودک، تشویق دستاوردها و جلب مشارکت کودک برای انجام کارها و دادن مسولیت به او موجب تقویت خودمختاری کودک می شود.

نیاز به ابرازگری: زمانی که کودک نتواند به روش درست احساسات خود را بیان کند، طرحواره اطاعت شکل می گیرد، اطاعتی که همراه با خشمی باطنی است. با تشویق کودک برای بیان احساسات و نیازهایش به روش صحیح می توان خودابرازگری را تقویت کرد.

نیاز به تفریح: یکی از نیازهای اصلی کودک بازی و سرگرمی است، والدین باید بازی های مورد علاقه کودک خود را شناسایی کنند و اجازه بدهند کودک در آن فضا با قوانین بازی و شکست و پیروزی آشنا شود. بازی والدین با کودک باید بدون منت گذاشتن و تحقیر و سرزنش باشد تا به ذهن آگاهی کودک کمک کند.

نیاز به پذیرش و محدودیت: لازم است کودکان نه شنیدن را یاد بگیرند تا دریابند که قرار نیست تمامی خواسته ها و نیازهایشان برآورده شود، با این کار تحمل و تاب آوری شان تقویت می شود. برآورده شدن این نیاز موجب خویشتن داری، انضباط فردی و رعایت اصل تقابل در کودک می گردد.

تعدیل خلق و خوی کودک

خلق و خو به ویژگی های رفتاری، شناختی و هیجانی ثابتی گفته می شود که ارثی و بیولوژیکی است و تا بزرگسالی همراه کودک است، مانند: الگوهای پشت کار، خواب و بیداری، قدرت تحمل درد و....خلق و خو را نمی توان به طور کامل تغییر داد اما می توان آن را تعدیل کرد. برای این کار می توان از یک مشاور با تجربه راهنمایی های لازم را دریافت کرد.

ارتباط زوجین با یکدیگر

اگر میان والدین صمیمیت، مشارکت و همدلی وجود داشته باشد، رابطه میان آن ها همسو باشد و برای انجام کارها با هم مشارکت داشته باشند و بهم احترام بگذارند کودکان به آن ها اعتماد بیشتری خواهند کرد. اکثر اختلاف های والدین بر سر سبک فرزندپروی است، آن ها باید قبل از بچه دار شدن این اختلافات را باهم در میان گذاشته و آن ها حل کنند تا بتوانند فرزندانی با سلامت روان تربیت کنند.

رابطه زوجین با والدین خود

ممکن است هرکدام از زوجین به دلیل شیوه فرزندپروری والدین دارای طرحواره های ناکارآمدی باشند، اگر این طرحواره ها در زوجین درمان نشده باشد ممکن است سلامت روان فرزند را تحت تاثیر قرار دهد و موجب ایجاد طرحواره در کودک شود.

مراحل طرحواره درمانی

طرحواره درمانی به طور معمول شامل موارد زیر است:

برقراری ارتباط درمانی: در جلسات اولیه درمانگر به برقراری رابطه ایمن با فرد می پردازد تا فرد بتواند به راحتی تجارب و احساسات خود را با درمانگر در میان بگذارد.

تشخیص طرحواره: درمانگر از طریق ارزیابی بالینی و ابزار های سنجش به شناسایی طرحواره های فرد می پردازد.

آموزش روانشناختی: درمانگر در رابطه با طرحواره های ناکارآمد و تاثیر آن ها بر افکار، عواطف و رفتار فرد آموزش های لازم را به فرد مراجعه کننده می دهد.

تکنیک تغییر طرحواره: از تکنیک های متعددی برای تغییر طرحواره های ناسازگار اولیه استفاده می شود.

جلوگیری از عود: در مراحل پایانی درمان، درمانگر تکنیک هایی را جهت جلوگیری از بازگشت مجدد طرحواره به فرد ارائه می دهد.

معرفی کتاب طرحواره درمانی کودکان و نوجوانان

اثر کریستوفر لوز، مترجم حجت پیرزادی

این کتاب طیف گسترده ای از تکنیک های نوآورانه ویژه کودک و والدین را با راهنمایی دقیق در مورد روش اعمال آن ها در پنج مرحله کلیدی رشد از نوزادی تا بزرگسالی را ارائه می دهد. خرید کتاب