روشهای نامطلوب تنبیه کودکان

تا اسم تنبیه می آید یاد طفل معصومی با چشمان گریان می افتیم که در دلمان مادر و پدر بیچاره ی جان به لب را سرزنش می کنیم.

اما در روانشناسی کودک و متدهای جدید فرزند پروری تنبیه فراتر می رود و دیگر به کتک زدن خلاصه نمی شود و شاید تنبیه هایی که در گذشته انجام می شد مثل کتک زدن، سیلی زدن یا فلک کردن و در جای تاریک حبس کردن و فریاد زدن بر سر کودک و گاها داغ زدن و یا سر زنش کردن کودک روش هایی شمرده می شود که نه تنها یک روش کاهشی رفتار بد در کودک و یا روشی برای نظم دهی به رفتار کودک تلقی نمی شود بلکه پایه گذاری اختلالات روانی برای او در آینده را پی دارد.
در این مقاله سعی بر آن داریم در ابتدا روش های نامطلوب تنبیه کودکان و عوارض ناشی از آن در زیر سه سال را مطرح کنیم و بعد به روش های نوین فرزند پروری برای کاهش رفتار نامناسب کودک و روش های منظم بار اوردن کودک بپردازیم.
والدین بسیاری برای تربیت و یاد دادن انضباط به کودکان و یا کاهش دادن رفتار ناخواسته فرزندانشان دست به تنبیه می زنند این تنبیه در بیشتر مواقع همان تبیهی است که والدین خودش برای او استفاده می کردند و والد بدون تفکر در مواقع عصبانیت همان کارها را دوباره انجام می دهد تا بتواند رفتار و اعمال کودک خود را تحت کنترل در بیاورد و در واقع خودش را آرام کند ولی غافل از آنکه تمام بار احساسی و هیجانی منفی که خود سالیان از پدر و مادر به دوش کشیده و یا در اکثر مواقع اختلال روانی که از آن رنج کشیده را دوباره با همان شدت و یا حتی سهمگین تر به کودک خود تحمیل می کند.

روش های ناکار آمد برای کاهش رفتار خردسالان

تنبیه بدنی به عنوان روش تربیتی

شاید تا اسمش بیاید بگویید نه....!!! مگر در این زمانه هم کسی هست که کودک را بزند متاسفانه وقتی عصبانیت وخشم وجود آدم را بگیرد عقل کار نمی کند و دست به کارهایی میزند که ممکن است عمری پشیمانی به بار بیاورد.
بدترین نوع تنبیه که با وجود فرهنگ سازی و اطلاع رسانی های وسیع هنوز هم موارد مختلف در درجات گوناگون از آن دیده می شود تنبیه فیزیکی یا کتک است. درباره تاثیرات سوء این رفتار بر روی کودک زیاد گفته شد و بر کسی پوشیده نیست که با کتک زدن چه صدمات روحی و شخصیتی به کودک وارد می کنند. بدرفتاری، لجبازی، مقابله جویی، منفی گرایی، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری از جمله صدمات ناشی از کتک زدن است اما چرا هنوز هم می توان پدرومادرهای بسیاری را دید که دست به تنبیه فیزیکی می زنند؟

پرخاشگری کلامی برای کاهش رفتار نامناسب کودک

والدین در برخی موارد با از دست دادن کنترل خشم خود در مقابل فرزندان سر آنها فریاد می کشند یا با کلمات مختلف کودک را سرزنش و حتی تهدید می کنند.
آنها که احساس می کنند حق دارند خشم و ناراحتی خود را بر سر کودک خالی کنند چون او با رفتارش باعث عصبانیت و ناراحتی شان شده است، بدون اینکه به تبعات بعدی کار خود فکر کنند شروع به داد و فریاد بر سر کودک می کنند که هم باعث افزایش ناراحتی و عصبانیت خودشان می شود و هم کودک بعد از چند بار تکرار این کار به مقابله جویی یا واکنش در برابر این رفتار اقدام می کند. باید گفت که این روش نیز راه حل درست و موثری در تربیت کودک نیست و برعکس باعث ضعف شخصیت کودک یا پرخاشگری او می شود.

زندانی کردن کودک

محدود کردن کودک به فضاهای خاصی مثل دستشویی یا حمام یا اتاق های تاریک مخصوصا برای کودکان خردسال نوعی کودک آزاری و تضییع حقوق کودک محسوب می شود علاوه بر اینکه در کودک باعث ایجاد خشم از والدین و تنفر و گاها ایجاد اختلال هایی نظیر فوبیا در کودک می شود.

علت و چرایی تنبیه

یک نکته بسیار مهم در روش های تنبیه کودک بخاطر داشته باشید که وقتی می خواهید کودک خود را تنبیه کنید، باید به این فکر کنید که آیا کودک را به خاطر انجام رفتاری غیر مطلوب تنبیه می کنید و یا فقط به خاطر اینکه از دست او عصبانی هستید، تنبیه می کنید. در حقیقت، چند دقیقه منتظر بمانید، کمی فکر کنید و بعد تنبیه کنید.
تنبیه باید با هدف حذف رفتاری ناخواسته در طی یک دوره مورد استفاده قرار گیرد.
روش به دست آوردن این هدف، ثبات و پایداری است. تنبیه به شرطی تاثیر گذار است که پیامد منفی فورا بعد از رفتاری نامطلبوب اتفاق بیفتد.
تنبیه مانند حذف یک چیز مثبت از زندگی کودک برای یک دوره ای، اثر بخش است.
تنبیه باید متناسب با رفتار نامناسب کودک باشید برای کاهش لجبازی کودک نمی توانیم بگوییم تمام وسایل بازیت را دور می ریزم خودمان هم می دانیم این کار را نمی کنیم و فقط باعث می شویم اقتدارمان نزد کودک از بین برود و کودک بفهمد هیچ تنبیهی در کار نیست و می تواند به رفتار بدش ادامه دهد.
در نظر داشته باشید که تنبیه در کودکانی که میل دارند بحث و مذاکره کنند، تاثیری ندارد. علت یابی بهترین ابزار برای مداخله با آنهاست.
در بیشتر موارد تنبیه باید پنهانی صورت گیرد. با تنبیه فرزندتان در جمع احساس حقارت را در او پرورش داده و به عزت نفس او آسیب می زنید.

نحوه نه گفتن به کودکان و اصلاح رفتار آن ها

تا سن 2 سالگی کودکان نمی توانند کار درست را از غلط تشخیص دهند و باید شما در این سن با گفتن یک نه قاطع به اصلاح رفتار آن ها بپردازید اما بعد از این سن و با رشد کودک باید درباره علت امر و نهی نیز به کودک خود توضیحاتی بدهید تا او بتواند مفهوم درستی یا نادرستی را به خوبی درک کند.

از کودک رفع مسئولیت نکنید

هنگامی که کودک به دلیل جمع نکردن اسباب بازی هایش تنبیه می شود، پس از تنبیه باید به جمع کردن وسایل خود بپردازد. تنبیه دلیلی بر رفع مسئولیت نمی باشد. این مسئله کمک می کند که کودک بداند هنگامی که رفتار اشتباهی انجام داد در کنار تنبیه شدن باید به اصلاح رفتار خود نیز توجه داشته باشد.

روش های مناسب برای نظم دهی رفتار های ناخواسته کودک

1- هشدار کلامی

در این شیوه بهتر است ارتباط چشمی برقرار باشد. در چشمان کودک خود نگاه کنید و به آرامی و جدیت برای او توضیح دهید که اشتباه کار او در کجاست و نباید انجام دهد.

2-از دست دادن امتیاز

در صورتی که کودک شما در هشدار کلامی به تصحیح رفتارش نپرداخت بهتر است یک اسباب بازی او را توقیف کنید و یا یک امتیاز مانند تماشا کردن تلویزیون را از دست بدهد.
البته دقت شود که قبل از این کار، شما باید به کودک خود کار اشتباه و دلیل تنبیه را توضیح دهید.
نکته مهم در این عمل ثابت قدم بودن والدین است. و والدین در مواجهه با گریه یا خشم کودک نباید کنترل خود را از دست بدهند و یا اینکه از تصمیم تنبیه منصرف شوند

3- پرت کردن حواس خردسال

در کودکان زیر سه سال توصیه می شود اگر حرکت اشتباه و یا خطرناکی انجام می دهند بهتر است با پرت کردن حواس او را از موقعیت نامناسب دور کنند.
البته در پاره ای از موقعیت ها نادیده گرفتن سوء رفتار، نامناسب خواهد بود، مثلا فرزند شما با عده ای از بچه ها بازی می کند و کلمات بد به زبان می آورد در این وضعیت به جای نادیده گرفتن باید کودک را از جمع خارج کنید.

4-سکوت و صندلی محرومیت

سکوت تربیتی از جمله راه های تربیتی مناسب برای کودک است. در ابتدا دلیل این تنبیه و کار اشتباه کودک را توضیح می دهید سپس او را مدت معینی در جایی بدون وسایل سرگرمی قرار می دهند توجه کنید که مدت زمان تنبیه متناسب با سن کودک است.
برای مثال برای کودک پنج ساله مدت، 5 دقیقه تعیین می شود. دقت کنید که محیط انتخاب شده به هیچ وجه در بسته نباشد و آنکه در حضور دیگران این تنبیه توصیه نمی شود کودک روی صندلی و رو به دیوار بنشیند در این تنبیه می توانید از ساعت زنگ دار برای تعیین زمان استفاده کنید.

نویسنده مهدیه فرح آبادی
کارشناس ارشد روان شناسی