انواع فلج مغزی در کودکان

فلج مغزی به دلیل آسیب مغز هنگام جنینی، قبل و یا حین تولد و یا دوران کودکی اتفاق می افتد.

فلج مغزی در کودکان

فلج مغزی (Cerebral Palsy) از شایع ترین ناتوانی ها در کودکان به شمار می آید. این اختلال نورولوژیکی منجر به بروز مشکلات حرکتی-وضعیتی در کودک در حال رشد می شود. یک سری از اختلالات ثانویه و همراه با فلج مغزی دیده می شوند که ممکن است نسبت به خود فلج مغزی تاثیر بیشتری روی کودک و خانواده اش بگذارد. و تمام جنبه های تکامل کودک را تحت تاثیر قرار بدهد. به طور کلی فلج مغزی یک کم توانی یا ناتوانی تحولی (Developmental Disability or Inability) است که فقط شامل ناتوانی حرکتی نمی شود؛ به طوری که تعداد زیادی از کودکان مبتلا به فلج مغزی دارای اختلال های حسی، ادراکی، شناختی، ارتباطی و رفتاری و مشکلات عضلانی هستند.

شیوع فلج مغزی

شیوع این بیماری در دنیا، 2-3 در هزار و در ایران 06/2 در هزار گزارش شده است.

علل ایجاد مغزی

فلج مغزی به دلیل آسیب مغز هنگام جنینی، قبل و یا حین تولد و یا دوران کودکی اتفاق می افتد. این بیماری پیشرونده نیست و با رشد و تکامل کودک پیشرفت نمی کند. از دلایل ایجاد آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• التهاب مغز ناشی ازعفونت های ویروسی و یا باکتریایی
• خونریزی مغزی
• کم بودن و یا نرسیدن اکسیژن به مغز کودک هنگام تولد، قبل و یا بعد از آن
• وارد شدن ضربه به سر هنگام تولد و یا بعد از آن در دوران کودکی
• زایمان غیر طبیعی (زایمان بریچ: به دنیا آمدن کودک با پا)
• مادران مبتلا به فشار خون بالا و یا دیابت
• مسمومیت مادر با خوردن غذا های کنسروی جیوه دار مانند تن ماهی، گوشت خام و نیم پخته

فلج مغزی مادرزادی و اکتسابی

فلج مغزی مادرزادی زمانی رخ می دهد که آسیب مغزی مربوط به قبل از تولد و یا هنگام زایمان باشد. بیشتر موارد فلج مغزی، مادرزادی هستند. در بسیاری از موارد، علت اصلی آن قابل تشخیص نمی باشد. درصد کمی از موارد فلج مغزی ناشی از آسیب مغزی ای است، که بعد از 28 روزگی نوزاد رخ می دهد. این نوع فلج مغزی اکتسابی نامیده می شود و معمولا با عفونت هایی مانند مننژیت یا آسیب به سر رخ می دهد.

علائم فلج مغزی

علائم و نشانه ها در هر کودک و براساس شدت عارضه، می تواند متفاوت باشد اما یک سری از علائم در این بیماران مشترک است که در ادامه به آن ها می پردازیم:

• تفاوت در تون عضلانی، مانند سفتی یا شلی بیش از حد عضلات
• سفت شدن عضلات با رفلکس های شدید (اسپاستیسیتی)
• سفت شدن عضلات با رفلکس های طبیعی (ریجیدیتی)
• عدم تعادل و هماهنگی عضلانی (آتاکسی)
• لرزش یا حرکات غیرارادی
• سرازیر شدن آب دهان و اختلال در بلع غذا
• تأخیر در مهارت های حرکتی مثل بالا بردن دست ها
• دشواری در راه رفتن، حرکت روی پنجه ی پا، راه رفتن قیچی وار
• اختلالات یادگیری
• مشکلات گفتاری
• تشنج
• بی اختیاری ادرار

علائم در کودکان زیر 6 ماه:

سفت بودن و یا شل بودن غیر طبیعی بدن

عقب ماندن سر هنگام بلند کردن نوزاد از زمین (گردن نگرفتن نوزاد)

ضربدری شدن و روی هم افتادن زانو ها هنگام بلند کردن نوزاد

علائم در کودکان بزرگتر از 6 ماه:

ناتوانی در نزدیک کردن دست ها به هم و بردن دست به دهان

ناتوانی در غلت زدن به دو طرف

بلند کردن اشیاء با یک دست، دست دیگر را به حالت مشت کرده در می آورد

علائم در کودکان بزرگتر از 10 ماه:

خزیدن یک وری روی زمین (با یک دست و پا خود را جلو کشیده و دست و پای مخالف را روی زمین می کشد)

چهار دست و پا نمی رود (حرکت روی باسن و یا زانو ها)

انواع فلج مغزی

این بیماری براساس نوع و محل بروز مشکلات حرکتی و شدت آن به 4 دسته تقسیم می شود:

1. فلج مغزی اسپاستیک: (70% موارد)، شایع ترین نوع آن است، در این نوع از عارضه آسیب به سطح بیرونی قشر حرکتی مغز (کورتکس) وارد می شود. در این حالت سفتی عضلات و حرکات غیر طبیعی بروز می کند.
2. فلج مغزی آتتوئید یا دیسکنتیک: (10% موارد)، در این حالت ضربه به گره های قاعده ی مغز وارد می شود به همین دلیل کودک دچار لرزش های غیر ارادی می شود، زیرا کنترل تعادل و هماهنگی از بین می رود.
3. فلج مغزی آتاکسیک: (10% افراد)، به دلیل ضربه به مخچه ایجاد می گردد و علامت آن عدم هماهنگی و تعادل می باشد.
4. فلج مغزی مختلط: (10% بیماران)، بعضی از موارد ترکیبی از چند نوع هستند. شایع ترین نوع فلج مغزی مختلط نوع اسپاستیک-دیسکنتیک می باشد.

نواحی درگیر در فلج مغزی و دسته بندی آن

• فلج یک اندام (مونو پلژی): بر روی یک عضو اثر می گذارد مثلا یک دست
• فلج یک طرفه (همی پلژی): بر روی یک طرف بدن تاثیر می گذارد
• فلج دوسویه (دای پلژی): بر روی نیمه ی بدن تاثیر می گذارد مثلا فقط پاها یا دست ها
• فلج چهارگانه (کوادری پلژی): بر روی هر چهار اندام تاثیر می گذارد

خرید لباس نوزادی طرح خرگوش

عوارض فلج مغزی

شایع ترین بیماری هایی که همراه با فلج مغزی رخ می دهند شامل موارد زیر می باشد:

• اختلالات طیف اوتیسم (ASD)
• اختلالات یادگیری
• صرع
• اختلالات شنوایی، بینایی و گفتاری
• اختلالات روانی
• اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD)

تشخیص فلج مغزی

علائم این بیماری با مرور زمان آشکار تر می شود. اما تشخیص زود هنگام می تواند برخی از مشکلات را کاهش دهد. در صورتی که موارد مشکوکی در نوزاد مشاهده کردید با پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید. راه های زیر می تواند به تشخیص زود هنگام کمک کند:

• نظارت بر رشد و غربالگری (ارزیابی شنوایی، گفتار، هوش، حرکت و رشد کودک)
• ارزیابی های تکاملی پزشکی
• تست های آزمایشگاهی، اسکن مغزی، ام آر آی، سونوگرافی جمجمه

عوارض ثانویه ی فلج مغزی

• بیماری های قبلی-ریوی
• کانترکچر یا سفت شدگی عضلات که منجر به خشک شدن اندام ها در پوزشین های ناصحیح می گردد و به دنبال آن با فشار عضلات به برخی از مفاصل، دررفتگی رخ می دهد
• پیری زودرس
• آرتروز
• کاهش تراکم استخوان (استئوپنی) و شکستگی های مکرر استخوان ها
• سوء تغذیه به دنبال مشکلات بلع و غذا خوردن

درمان فلج مغزی

با اینکه درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما برخی از روش های درمانی به بهبود وضعیت کودک کمک می کند و منجر به کاهش عوارض در بزرگسالی می گردد.

• دارو درمانی: دارو های کاهنده ی سفتی عضلات مانند، دیازپام، باکلوفن، دانترولن و... برای شل کردن عضلات استفاده می شوند. البته باید دارو را براساس تجویز پزشک مصرف نمایید.
• کاردرمانی: با انجام کاردرمانی می توان کودک را برای انجام کار های روزانه به استقلال رساند. وسایل و تجهیزاتی مانند، واکر، صندلی چرخ دار و عصا برای این کودکان استفاده می شود.
• فیزیوتراپی: با انجام حرکات ورزشی و کششی مناسب از سفتی و خشکی عضلات جلوگیری می شود.

• ارتز و بریس های مناسب: با استفاده از کفش های طبی مخصوص و ارتز های شبانه همراه با فیزیوتراپی و کاردرمانی از بدشکلی های اندام ها که به واسطه ی خشک شدن اندام ها و سفتی عضلات ایجاد می شود، تا حدی جلوگیری کرد. همچنین در اکثر موارد کودک با استفاده از این نوع ارتز ها می تواند به طور مستقل راه برود.

• گفتار درمانی: در کودکان فلج مغزی که آسیب های گفتاری دارند، آسیب شناسان گفتار و درمان می توانند به کودک، برای برقراری ارتباط کمک کنند. همچنین می توانند مشکلات بلع در این کودکان را برطرف نمایند.
• جراحی: در برخی از ناهنجاری ها و مشکلات شدید نیاز به جراحی می باشد.

خرید شلوار نوزادی دخترانه و پسرانه

حرف آخر

در میان کودکان استثنایی (یا کودکان با نیازهای ویژه)، کودکان مبتلا به فلج مغزی به علت ویژگی های خاص جسمانی و نیاز شدید به مراقبت در دراز مدت و همچنین دارا بودن اختلالات دیگری مانند کم توانی ذهنی، اختلالات یادگیری، اختلالات ارتباطی (زبان و گفتار)، نارسایی بینایی و شنوایی، و مشکلات در مهارت های خود مراقبتی، همواره سلامت روانی و جسمانی والدین خود را به مخاطره می اندازند. علاوه برآن، این کودکان مشکلات عاطفی و حتی اقتصادی زیادی را در خانواده به وجود می آورند؛ به نحوی که یکایک افراد خانواده به نوعی دچار بحران های ناشی از وجود یک فرد با ناتوانی می شوند. زمانی که با این مشکل مواجه شدید می توانید از راه کارهای زیر استفاده کنید:

• تمام تلاش خود را برای ایجاد استقلال در کودک به کار ببرید و او را برای انجام کارهایش تشویق نمایید.
• مدافع و حامی فرزندتان باشید، شما مهم ترین عضو تیم مراقبت از کودک فلج مغزی هستید.
• از دیگران کمک بگیرید، ممکن است به خاطر شرایط فرزندتان دچار مشکلات روحی شوید، رسیدگی به این کودکان ممکن است شما را از نظر جسمی خسته کند پس بهتر است از تیم های درمانی حرفه ای و یا افراد دلسوز کمک بگیرید.
• به خاطر شرایط کودکتان خود را سرزنش نکنید و اگر نیاز به مشاوره دارید حتما به یک روانشناس مراجعه کنید.

منبع: مروری بر فلج مغزی در کودکان، ساجدی، سلیمانی، احمدی، مجله سلامت و مراقبت، 2013.شناسایی و اولویت بندی نیازهای والدین کودکان فلج مغزی، محمدنیا، حسین خانزاده، فصل نامه سلامت روان کودک، 2020