بد شکلی جمجمه نوزاد و اصلاح آن

شکل سر نوزاد یکی از دغدغه های والدین می باشد. به دنیا آمدن نوزاد با فرم سر عجیب و غریب اتفاق نادری نیست.

درز های جمجمه

منعطف بودن استخوان های جمجمه نوزاد، به مادر و کودک در حین زایمان کمک می کند. اما گاهی بر اثر فشاری که حین زایمان به سر نوزاد وارد می شود، فرم جمجمه تغییر کرده و سر نوزاد حالت مخروطی و یا کشیده پیدا می کند. مغز نوزادان تازه متولد شده در ماه های اول زندگی (به خصوص 6 ماه اول) رشد سریعی دارد و به همین منظور استخوان های جمجمه باید اجازه این رشد را بدهند.

استخوان جمجمه از یک استخوان واحد ساخته نشده، بلکه مجموعه ای از چندین استخوان مجزا است که توسط درز هایی به هم متصل شده اند. این درز ها باعث رشد مغز در همه ی جهات می شوند. بیشترین میزان رشد جمجمه در یک سال اول زندگی رخ می دهد. از 18-12 ماهگی نیز، جمجمه همچنان به رشد خود ادامه می دهد اما سرعت آن کمتر است. بعد از یک سالگی برخی از درز های جمجمه بسته می شوند. اما درز بالای سر معمولا بعد از 18 ماهگی بسته می شود.

دلایل صاف بودن سر نوزاد

دو ناحیه نرم در سر نوزاد وجود دارد، یکی پشت سر، که در 6 هفتگی بسته می شود. و ناحیه ی نرم دیگر که به راحتی می توان آن را در بالای سر نوزاد احساس کرد، معمولاً تا 18 ماهگی بسته نمی شود. وجود یک ناحیه صاف در پشت سر نوزاد طبیعی است، زیرا برای کاهش خطر سندروم مرگ ناگهانی (SIDS)، اغلب نوزادان به پشت خوابانده می شوند. دلایل دیگر برای ایجاد صافی پشت یا کنار سر کودک عبارت هستند از:

• نارس بودن نوزاد: در صورتی که نوزاد نارس باشد، استخوان های او به طور کامل تشکیل نشده و بسیار نرم خواهند بود و ممکن است به هنگام زایمان، فرم سر نامتقارن شود. همچنین نوزادان نارس، نسبت به سایر نوزادان، زمان بیشتری برای کنترل سر خود نیاز دارند.
• کم بودن مایع آمنیوتیک: زمانی که مایع آمنیوتیک کم باشد، کودک فضای کافی برای جا به جایی نداشته و مدت زمان طولانی تری در یک موقعیت ثابت درون رحم قرار می گیرد که این امر می تواند منجر به افزایش فشار به یک ناحیه خاص سر شود.
• چند قلو زایی: زمانی که بیشتر از یک جنین درون رحم مادر باشد، ممکن است جنین به دلیل داشتن فضای کم با جمجه ی دفرمه متولد شود.
• جوش خوردگی زود هنگام جمجمه: گاهی اوقات یک و یا دو درز جمجمه زودتر از موعد بسته می شود که این عمل می تواند منجر به ایجاد بد شکلی سر نوزاد شود.

بیماری تیروئید مادر و مصرف داروی باروری (کلومیفن سیترات)، ممکن است نوزاد را مستعد بد شکلی های جمجمه سازد.

انواع بد شکلی جمجمه

• پلاژیوسفالی (ذوزنقه ای شدن سر نوزاد): یکی از شایع ترین بدشکلی های جمجمه نوزادان می باشد که غالبا بعد از تولد و به دلیل وارد شدن فشار های خارجی روی جمجمه ایجاد می گردد. این انحراف به صورت عدم تقارن در قسمت خلفی ( پشت سر) و جلویی جمجمه می باشد. یکی از دلایل اصلی ایجاد پلاژیوسفالی، خواباندن طولانی مدت نوزاد به یک سمت می باشد. بعضی از نوزادانی که زودتر از موعد، به دنیا می آیند و در NICU بستری می شوند، به خاطر خوابیدن در یک وضعیت ثابت احتمال بیشتری دارد تا به این نوع انحراف دچار شوند.
• براکیوسفالی: معمولا در اثر خواباندن طولانی مدت کودک به پشت ایجاد می گردد که باعث انحراف استخوان جمجمه به سمت بالا می شود. در براکیوسفالی زمانی که از کنار به سر نگاه می کنیم، استخوان جمجمه شیبدار است. در حالت طبیعی، همیشه طول سر باید بیشتر از عرض آن باشد که مقدار نرمال آن 84-82٪ است. یعنی وقتی عرض سر را به طول آن تقسیم کنیم، نسبت آن باید 0.82 تا 0.84 باشد. در این مورد این نسبت به هم خورده و عرض سر به طور قابل توجهی افزایش پیدا می کند. به طور کلی، به خاطر پهن شدگی جمجمه اصطلاحا به آن، کله خربزه ای می گویند.
• اسکفوسفالی یا برآمدگی ملاج: در این نوع از انحراف، طول سر به طور غیر طبیعی بیشتر از حالت نرمال می شود. حالتی که در آن شکل سر به صورت دراز و باریک در می آید. شیوع این انحراف کمتر از دو نوع قبلی است و به راحتی قابل درمان است. نوازادان با این نوع از دفورمیتی، جمجمه ای باریک، بلند و بیضی شکل دارند و در اصطلاح به آن سر قایقی، گفته می شود.

عوارض زود بسته شدن درز ها

• بسته شدن درز پیشانی: زود بسته شدن این درز باعث ایجاد برجستگی تیغه مانند در وسط پیشانی نوزاد می شود. زمانی که از بالا به جمجمه نگاه کنیم، سر به شکل مثلث دیده می شود.
• برجستگی تیغه میانی پیشانی نوزاد: سینوستوزیس متوپیک (Metopic synostosis) نامیده می شود. به علت بسته شدن درز وسط پیشانی جمجمه و یا محدود شدن رشد جمجمه در قسمت خلفی می باشد که منجر به هدایت رشد مغز به سمت جلوی پیشانی می شود.
• بسته شدن درز بالای جمجمه: با بسته شدن این درز یک جمجمه ی دراز و باریک ایجاد می شود. معمولا پیشانی و پس سر برجسته شده ولی عرض جمجمه باریک می باشد.
• بسته شدن درز پشت جمجمه: بسته شدن این درز یک برجستگی قابل توجه در یک سمت از پشت سر و انحراف به سمت داخل در سمت مقابل ایجاد می کند. این انحراف باعث عدم قرینگی صورت و پیشانی می شود.
• بسته شدن درز های جانبی: یک برجستگی قابل توجه در یک سمت پیشانی و انحراف به سمت عقب در سمت مقابل برجستگی مشاهده می گردد. معمولا ابرو ها نامتقارن شده و یکی از ابروها بالاتر از سمت مقابل قرار می گیرد. چشم ها نیز قرینگی خود را در دو طرف از دست می دهند.

روش تشخیص جمجمه غیر طبیعی

معمولا بلافاصله پس از تولد تشخیص داده میشود. اما گاهی اوقات، در مراحل بعدی زندگی تشخیص داده می شود. اولین علامت که به وضوح دیده می شود، جمجمه ی غیر طبیعی است. همچنین علائم دیگری مانند عدم وجود نقاط نرم روی جمجمه و رشد آهسته و غیر طبیعی آن. پزشک می تواند انحراف جمجمه را از روی لبه های سخت درز ها و لکه های نرم غیرمعمول تشخیص دهد. برای تشخیص این عارضه به متخصص مغز و اعصاب و یا کارشناسان ارتوز و پروتز مراجعه کنید.

روش های درمان

یکی از مهمترین مسائل در زمینه ی مشکلات نوزادان، تشخیص به موقع و انتخاب روش های درمانی موثر است. طوری که هم سلامت نوزاد به خطر نیافتد و هم عوارض ناشی از روش درمان، در آینده گریبان گیر کودک نشود.

ارتوز کرانیال

در صورتی که بلافاصله پس از تولد نوزاد متوجه انحراف در شکل سر شدید، حتما به یک متخصص مراجعه کنید تا وضعیت درز های جمجمه را چک کند. در صورت باز بودن درز های جمجمه، بهتر است تا 3 ماهگی کودک را در جهات مختلف بخوابانید. (از خواباندن نوزاد به شکم پرهیز کنید). تغییر در وضعیت خواباندن می تواند تا حد زیادی انحراف به وجود آمده را برطرف سازد. اما اگر تا 3 ماهگی انحراف اصلاح نشد، بهتر است برای دریافت کلاه فرم دهی سر اقدام کنید. استفاده از ارتوز های کرانیال یا همان کلاه فرم دهی سر نوزاد، در نوزادان 18_3 ماهه نتایج خوبی به همراه دارد.

این ارتوز از فوم نرم و پلاستیک شفاف و به صورت اختصاصی پس از قالبگیری از سر، برای هر کودک ساخته می شود. لازم است به طور مرتب سر نوزاد معاینه شده و در صورت نیاز اصلاحات لازم روی کلاه فرم دهی انجام گردد. به علت اینکه ارتوز ساخته شده متناسب با رشد جمجمه اصلاح شود. این ارتوز با تغییر مسیر رشد سر نوزاد، جمجمه را متناسب و متقارن می سازد. در واقع ارتوز کرانیال با تماس روی نواحی برجسته و ایجاد فضای خالی در مناطقی از جمجمه که نیاز به رشد دارد امکان قرینه شدن شکل سر را به وجود می آورد.

جراحی

جراحی، تنها درز های بسته شده را باز می کنند اما بد شکلی سر را اصلاح نمی کند. به همین منظور، برای فرم دهی سر و جلوگیری از بسته شدن مجدد درز ها، باید حتما از ارتوز استفاده شود. در صورت عدم استفاده از کلاه، ممکن است درز های جمجمه مجددا بسته شود.

مدت زمان پوشیدن ارتوز

از 18-3 ماهگی این کلاه مورد استفاده قرار می گیرد، هرچه کودک بزرگتر باشد دوره ی درمان طولانی تر می شود. ممکن است نیاز باشد تا 6-2 ماه از کلاه استفاده شود.

برای نتیجه ی بهتر باید به مدت 20-18 ساعت در شبانه روز و در زمان خواب نیز کلاه استفاده گردد، کلاه ممانعتی برای خواب و بازی کودک ایجاد نمی کند.

بالش فرم دهی

معمولا برای نوزادان کمتر از 2 ماه توصیه می شود. استفاده از بالش فرم دهی بیشتر به منظور پیشگیری از بد شکلی است و تاثیر چندانی روی اصلاح آن ندارد. این بالش ها ممکن است منجر به ایجاد خفگی در نوزاد شود، پس اگر از بالش فرم دهی استفاده می کنید به طور مداوم کودک را زیر نظر داشته باشید.

حرف آخر

در بعضی از موارد اصلاح فرم سر نوزاد به خودی خود قابل درمان می باشد. اما در صورتی که شدت این انحراف زیاد باشد و یا در مواردی که بسته به شرایط کودک نیاز به درمان وجود داشته باشد، با کمک ارتوز و یا جراحی می توان این مشکل را بر طرف نمود، پس بهتر است همیشه آرامش خود را حفظ کرده و از نگرانی بی مورد بپرهیزید.