زانوی ضربدری در کودکان

با توجه به نقش زانو در انجام حرکات مختلف و تعامل آن با مفاصل ران و مچ پا برای ایجاد راستای طبیعی اندام تحتانی، این مفصل از اهمیت بالایی برخوردار است.

زانوی ضربدری یا ژنو والگوم

یکی از شایع ترین ناهنجاری های اندام تحتانی، زانوی ضربدری یا ژنو والگوم (knock-knees) Genu valgum می باشد. مکانیک مفاصل زانو و ران در افراد دارای زانوی ضربدری به صورت نزدیک شدن مفصل زانو ها، چرخش خارجی زانو ها، هم چنین نزدیک شدن ران و چرخش داخلی آن می باشد. حفظ و کنترل وضعیت بدن، اساس عملکرد حرکات بدن بوده و برای اکثر فعالیت های روزمره مورد نیاز و ضروری است. که در افراد دارای زانوی ضربدری کنترل آن با مشکل مواجه می شود. علاوه بر این زانوی ضربدری به عنوان یک عامل خطرساز برای آسیب به تاندون کشکک (زانوی پرندگان) می باشد.

هم چنین به علت زنجیره ای بودن حرکات در مفاصل اندام تحتانی، نقص در مفصل زانو می تواند روی مفاصل ران و مچ پا نیز، تاثیرگذار باشد. به طوری که زانوی ضربدری را می توان به عنوان یکی از دلایل بوجود آمدن کف پای صاف معرفی کرد. در زانوی ضربدری استخوان های درشت نی (تیبیا) و ران در بخش داخلی زانو تمایل دارند که از هم دور شوند، بنابراین رباط های قسمت داخلی زانو تحت کشش قرار گرفته و با افزایش میزان این تغییرات ودرنتیجه افزایش نیرو براین رباط ها، ممکن است منجر به پارگی آن ها شود.

چگونه زانوی ضربدری را تشخیص دهیم؟

پا های کودک از زمانی که به دنیا می آید تا 2 سالگی حالت پرانتزی دارد. بعد از اینکه کودک شروع به راه رفتن می کند از میزان این انحنا کاسته شده و پا ها به حالت طبیعی متمایل می شوند. اما در بعضی از کودکان این حالت برعکس می باشد، یعنی زمانی که پا ها را در کنار هم قرار می دهید زانو ها به هم نزدیک شده و مچ های پا از هم دور می گردند. در صورتی که با انجام این کار فاصله ی بین قوزک های پا کمتر از 10 سانتی متر باشد جای نگرانی وجود ندارد. همچنین تا 2-4 سالگی در صورتی که بیماری های زمینه ای و اسکلتی- عضلانی دیگری وجود نداشته باشد، جای نگرانی نیست اما بهتر است کوک تحت نظر یک متخصص ارتوپد برای پیگیری قرار بگیرد. پس از 4 سالگی امکان اصلاح خودبه خودی وجود دارد. در صورتی که تا نهایتا 7 سالگی این مشکل بر طرف نشد و یا پیشرفت کرد حتما برای درمان اقدام نمایید.

موارد تشخیصی این عارضه به شرح زیر می باشد:

• هنگامی که کودک می ایستد زانو ها به رو به داخل تمایل پیدا می کنند.
• بین قوزک ها قاصله ی زیادی ایجاد شده در حالیکه زانو ها به هم نزدیک می باشند.
• کودک از درد ناحیه ی زانو و کف پا شکایت می کند و کف پای او به حالت صاف در می آید. (پرونیشن پنجه ی پا)
• ممکن است به سختی راه رفته و یا راه رفتن برای او مشکل باشد.

عوامل ایجاد کننده ی زانوی ضربدری

• تغذیه ی نا مناسب و کمبود ویتامین های سی، دی و کلسیم
• عفونت های استخوانی
• چاقی و اضافه وزن
• ژنتیک
• بیماری هایی نظیر نرمی استخوان و آرتروز

نکته: گاهی زانوی ضربدری به دنبال واکنش جبرانی نسبت به درد در نواحی دیگری نظیر لگن و کف پا ایجاد می گردد.

روش های درمان

روش های درمان بسته به سن بیمار و شدت عارضه می تواند متفاوت باشد. اما روش های مرسوم درمان به دو دسته ی غیر جراحی و جراحی تقسیم می شوند و به شرح ذیل می باشند:

دارو درمانی و استفاده از مکمل های غذایی

در بعضی از کودکان به دنبال سوء تغذیه این مشکل به وجود می آید بنابراین با مصرف برخی از مکمل های دارویی می توان این عارضه را کنترل کرد.

کفی و کفش طبی

کفی و کفش طبی با جابه جایی فشار وزن و کاهش فشار وارده بر زانو ها به صورت غیر مستقیم به اصلاح و کنترل زانوی ضربدری کمک می کنند. کفی های طبی همچنین در کودکانی که به دنبال ژنو والگوم یک پایشان بلند تر به نظر می رسد را هم تراز با پای دیگر قرار می دهند.

انواع لباس چهارخانه و لباس کودک

زانو بند و بریس

ارتز های زانو و بریس ها می توانند در کودکان به علت انعطاف پذیری تاندون ها و لیگامان هایشان، این عارضه را درمان کرده و از پیشرفت آن نیز جلوگیری کنند. این وسایل کمکی در شب و هنگام خواب استفاده می شوند.

کاهش وزن

افزایش وزن و چاقی می تواند باعث بروز ژنو والگوم شود، بنابراین با کاهش وزن می توان فشار وارده بر مفصل زانو و خطر ابتلا به آرتروز را در بزرگ سالی کاهش داد.

فیزیوتراپی

براساس سن و وضعیت بیمار، کارشناس فیزیوتراپ برنامه های فیزیوتراپی را جهت تقویت عضلات همسترینگ و عضلات ران و لگن را طراحی می کند.

ورزش و حرکات اصلاحی

در صورتی که ژنو والگوم خفیف باشد، ورزش و حرکات اصلاحی می تواند آن را اصلاح کند. این حرکات نقش مهمی در کاهش درد بیمار دارد. حرکات کششی و اصلاحی با تقویت و افزایش انعطاف پذیری عضلات از خشکی مفاصل کاسته و روند درمان را تسریع می کنند.

جراحی استئو تومی

زمانی که کودک در سنین پایین به درمان های غیر جراحی پاسخ نداده و یا برای درمان دیر اقدام شده باشد، در بزرگسالی جراحی استئوتومی انجام می شود. در این روش استخوان ها طی عمل جراحی بریده شده و به صورت صحیح در کنار هم قرار می گیرند. این روش به توزیع صحیح و اصولی وزن بر روی زانو و کاهش درد در زانو کمک می کند.

جراحی رشد هدایت شده

کودکانی که هنوز به طور کامل رشد نکرده اند در این روش با کاهش سرعت و روند رشد در نواحی اطراف زانو، امکان اصلاح و تراز شدن پا ها را پیدا خواهند کرد.

نمونه هایی از حرکات ورزش و اصلاحی

حرکت لانژ از پهلو

زمانی که ایستاده اید پا ها را به اندازه ی عرض لگن باز کرده و دست ها را جلوی سینه قرار دهید. سپس یکی از پاهایتان را به اندازه ی یک قدم به کنار بدن ببرید. همچنان که کف پا روی زمین قرار دارد، زانو را خم کرده و باسن را به عقب ببرید. زمانی که انقباض شدیدی در باسن و ران پای مخالف احساس کردید هر دو پا را به جای اول خود بر گردانید. این حرکت ار 12-10 بار تکرار کرده و سپس برای پای مقابل نیز انجام دهید. این تمرینات به تقویت عضلات همسترینگ، دور کننده ها (ابداکتور) و عضلات چهار سر کمک می کند.

بالا بردن پای صاف

قبل از اینکه این حرکت را انجام دهید بهتر است بدن خود را با یک سری تمرینات گرم کنید. سپس به پشت بخوابید. یک پا را به صورت صاف و خط کش مانند موازی با سطح زمین قرار دهید. زانوی پای دیگر را خم کرده و کف پا را روی زمین قرار دهید. پای صاف را حدودا 30 سانتی متر از زمین بلند کنید و حدودا 5 دقیقه در این حالت بمانید. از ایجاد قوس در کمرتان جلوگیری کنید. این حرکت را حداقل 2 بار برای هر پا انجام دهید. این تمرین عضلات چهار سر را تقویت می کند.

استپ از پهلو

برای این تمرین به یک چهار پایه نیاز دارید. کنار چهار پایه بایستید. یک پایتان را روی چهار پایه قرار دهید و به آن فشار وارد نمایید، سپس کل بدنتان را بالا بکشید. زمانی که پایتان کاملا صاف شد برای یک ثانیه این حالت را نگه دارید و سپس پایتان را پایین بیاورید. این تمرین را 12-10 بار برای هر پا تکرار کنید.

نگرانی های پدر شدن و توصیه هایی برای پدرخوب

حرکت اسکوات رو به دیوار

پشت به یک دیوار بایستید، هر دو پاشنه را کمی دور تر از دیوار قرار دهید. پا ها را به عرض شانه باز کرده و زانو ها را با زاویه ی 90 درجه خم کنید. هنگام انجام این حرکت عضلات شکم را منقبض نمایید. این حالت را 10-5 ثانیه نگه دارید و زمان آن را به تدریج افزایش دهید.

نکته: در صورتی که کودکتان تمایل به حالت دابلیو نشستن و یا به اصطلاح حالت قورباغه ای دارد، او را از نشستن در این حالت منع کنید زیرا این مدل نشستن باعث ایجاد و یا پیشرفت ژنو والگوم می گردد.

سخن پایانی

برخورداری از وضعیت بدنی مطلوب، در بهبود عملکرد حرکتی فرد موثر است در حالی که وضعیت بدنی نامطلوب، می تواند علاوه بر تغییر شکل ظاهری بدن، ایجاد آثار روانی خاص و کاهش اعتماد به نفس فرد باعث بروز عوارض متعددی در اندام های بدن شود. در این بین، اندام تحتانی علاوه بر تشکیل سطـح اتکاء بـرای پایداری بدن و عاملی در جابجایی فرد، در کنترل بدن در وضعیت های مختلف تاثیر دارد.

بنابراین، وجود هر گونه انحراف و بد شکلی از راستای طبیعی بدن در این ناحیه، علاوه بر ایجاد اختلال در ساختار اسکلتی می تواند بر روی عملکرد حرکتی و جابجایی افراد تاثیر منفی گذارد. به همین دلیل در صورت مشاهده هرگونه ناهنجاری در سیستم اسکلتی- عضلانی کودک خود بلافاصله با پزشک مربوطه مشورت کنید تا در صورت نیاز اقدامات درمانی انجام شود.

GHORBANLOO، F.، JAFARNEZHADGERO، A. A. & VALIZADEH ORANG، A. 2020. The Effect of Corrective Exercises Using Thera-Band on Components of Ground Reaction Force in Boy Students with Genu Valgum during Running: A Clinical Trial Study. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences، 19، 661-676. محمد، ر.، تیمور، ج.، حجت، ب.، سیداسماعیل، ح. ن. & مهرداد، ع. ارزیابی پاسخ وضعیتی پس از اعمال اغتشاش...