علائم دیابت بارداری و درمان آن

دیابت بارداری، حالت عدم تحمل گلوکز است و با وجود ناسازگاریش با بدن در زنان باردار بدون سابقه دیابت ظاهر می‌شود.

دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداریGestational diabetes به شرایطی گفته می شود که افزایش قند خون برای اولین بار، در طی دوران بارداری دیده شود. دیابت بارداری، تقریباً در 4 درصد از بارداری ها بروز می کند. علت دقیق دیابت باردای مشخص نیست، ولی وجود برخی از سر نخ ها، در تشخیص زودرس این بیماری مؤثر است. با توجه به عوارضی که دیابت برای جنین و مادر باردار می تواند داشته باشد، پیشگیری و کنترل دیابت در طی دوران بارداری ضروری است.

دیابت بارداری، حالت عدم تحمل گلوکز است و با وجود ناسازگاریش با بدن در زنان باردار بدون سابقه دیابت ظاهر می شود. بعد از دو بار آزمایش در صورتی که میزان گلوکز موجود در خون سیاهرگی فرد ناشتا بالاتر از 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد مبتلا به دیابت است. اما این مورد، نوعی ساده از عدم تحمل گلوکز است که می بایست تحت مراقبت قرار گیرد. این مسئله ای رایج در دیابت است که (تقریباً در 5٪ بارداریها) منجر به بروز مشکلات کاملاً جدی برای مادر و جنین می شود. این بیماری معمولاً بین هفته های 24 و 28 بارداری ظاهر می شود و همزمان با آن هورمون لاکتوژن جفتی توسط جفت ترشح شده که باعث ایجاد کاهش حساسیت به انسولین در مادر می شود

علت دیابت بارداری

تقریباً در اکثر زنان به دلیل تغییرات هورمونی ای که در طی بارداری ایجاد می گردد، درجاتی از اختلال عدم تحمل گلوکز مشاهده می گردد. بدین معنا که مقدار قند خون آنها افزایش می یابد، ولی به اندازه ای افزایش نمی یابد که بتوان آن را بیماری دیابت در نظر گرفت.

در طی سه ماهه سوم بارداری، تغییرات هورمونی مذکور، زن باردار را در خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار می دهد. در طی بارداری افزایش یک سری از هورمون های مترشحه از جفت (جفت، اندام ارتباطی ای در ناحیه ناف نوزاد می باشد که همانند یک ریسمان، نوزاد را به رحم مادر متصل می کند)، به انتقال مواد غذایی از مادر به جنین و در نتیجه به پیشرفت رشد جنین کمک می کنند. بخش دیگری از هورمون هایی که در جفت تولید می شوند در جهت پیشگیری از افت قند خون مادر فعالیت می کنند که این دسته از هورمون ها از طریق ممانعت از عملکرد انسولین، عمل می کنند؛ لذا در طی بارداری، این هورمون ها زمینه اختلال عدم تحمل گلوکز (افزایش قند خون) را فراهم می کنند.

در مقابل، بدن شما برای جلوگیری از افزایش قند خون مجبور خواهد بود انسولین بیشتری ترشح نماید تا قند به درون سلول ها منتقل شود و برای تولید انرژی در اختیار سلول های بدن قرار گیرد. سلول های موجود در لوزالمعده مادران، اغلب توانایی تولید انسولین بیشتر (در حدود 3 برابر حد طبیعی) را برای غلبه بر اثر هورمون های بارداری افزایش دهنده قند خون دارند. اگر چنانچه لوزالمعده نتواند انسولین را به میزان کافی ترشح کند، میزان قند خون افزایش می یابد و در نهایت منجر به بروز دیابت بارداری می گردد.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند؟

هر زنی می تواند به دیابت بارداری مبتلا شود، اما عواملی هستند که ممکن است احتمال ابتلا به افزایش قند خون در این دوران را افزایش دهند که عبارت اند از:

• اضافه وزن و چاقی قبل از بارداری
  
• سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به افزایش قند خون در بارداری
  
• بارداری چندقلویی
  
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
  
• تولد نوزاد با وزن 4 کیلوگرم یا بیشتر در بارداری های قبلی
  
• پیش دیابت (سابقه قند خون بالاتر از حد طبیعی)
  
• سابقه داشتن فشار خون بالا و بیماری قلبی
  
• عدم تحرک بدنی
  
• مصرف استروئیدها مانند گلوکوکورتیکوئیدها
  

عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری

• سن بیش از 25 سال
  
• اضافه وزن و چاقی
  
• سابقه دیابت نوع 2 در افراد درجه اول خانواده
  
• قرار داشتن میزان قند خون درفاز پیش دیابت قبل از بارداری (بالاتر از 100 میلی گرم بر دسی لیتر)
  
• داشتن سابقه دیابت بارداری در حاملگی قبلی
  
• تولد نوزاد با وزن 4 کیلو گرم و یا بیشتر
  
• سابقه تولد نوزاد مرده
  
  

آزمایش تشخیصی دیابت بارداری

توصیه می شود که همه زنان باردار از نظر ابتلا به دیابت بارداری آزمایش شوند. شناسایی و درمان دیابت بارداری می تواند خطر عوارض بارداری را کاهش دهد.

عوارض دیابت بارداری می تواند شامل موارد زیر باشد:

تولد نوزاد با وزن بیش از 4.1 کیلوگرم، این موضوع می تواند خطر آسیب به مادر یا نوزاد را حین تولد و احتمال نیاز به جراحی سزارین را افزایش دهد. چنین نوزادانی در طول زندگی خود در معرض خطر ابتلا به دیابت و چاقی قرار دارند.

مرده زایی (مرگ نوزاد قبل از تولد)، عارضه ای که خوشبختانه امروزه در زنان مبتلا به دیابت بارداری به دلیل کنترل خوب قند خون و نظارت دقیق بر سلامت مادر و نوزاد در دوران بارداری نادر است.

هیپوگلیسمی (افت قند خون) نوزاد

پره اکلامپسی: وضعیت خطرناکی است که برخی از زنان در دوران بارداری به آن مبتلا می شوند. معمولاً این عارضه در نیمه دوم بارداری (پس از 20 هفته) اتفاق می افتد. این زنان دچار افزایش ناگهانی فشار خون می شوند، ممکن است پروتئین بیش از حد در ادرار خود دفع کنند یا دچار مشکلاتی در کبد، کلیه ها و مغز شوند.

چگونه بفهمم دیابت بارداری دارم؟

پزشک غربالگری دیابت را در حوالی هفته های 24 تا 28 بارداری انجام می دهد. در این مرحله جفت شروع به تولید هورمون ها می کند. جفت عضوی است که در رحم تشکیل می شود و اکسیژن و مواد مغذی جنین را تامین می کند. هورمون هایی که جفت تولید می کند می توانند با عملکرد انسولین تداخل داشته باشند. لازم به یادآوری است که در خیلی از مواقع علائم دیابت بارداری جز با انجام آزمایش مشخص نمی شود.

تشخیص دیابت بارداری

برای تشخیص دیابت بارداری، پزشک قند خون را در دوران حاملگی آزمایش می کند. انجام این تست ممکن است شامل دو مرحله باشد:

تست چالش گلوکز (GCT)

این آزمایش را می توان در شرایط غیر ناشتا و در هر ساعت از روز انجام داد. در این تست، یک مایع شیرین حاوی 50 گرم گلوکز را می نوشید. پس از گذشت حدود یک ساعت، آزمایش خونی برای بررسی سطح قند خون انجام می شود. چنانچه قند خونتان بعد انجام این مرحله بالا باشد (بالاتر از 140 میلی گرم)، پزشک برای تشخیص دیابت در بارداری تست تحمل گلوکز را انجام می دهد. توجه داشته باشید که مثبت شدن این تست به معنای تایید ابتلا به این دیابت نیست.

تست تحمل گلوکز (GTT)

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی برای تشخیص دیابت بارداری تنها در صورتی انجام می شود که نتایج تست تحمل گلوکز غیر عادی باشد. برای انجام تست تحمل باید ناشتا باشید و به مدت حداقل هشت ساعت غذا نخورده باشید. پزشک قبل از نوشیدن یک مایع شیرین حاوی 100 گرم گلوکز و سپس به تعداد 3 بار در فواصل زمانی یک، دو و سه ساعته پس از نوشیدن آن مایع، از شما خون می گیرد. تست تحمل می تواند تشخیص افزایش قند خون در بارداری را تایید کند. در حالت نرمال:

• قند خون ناشتا باید 95 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر باشد.
  
• قند خون 1 ساعته باید 180 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر باشد.
  
• قند خون 2 ساعته باید 155 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر باشد.
  
• قند خون 3 ساعته باید 140 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر باشد.

اگر مبتلا به دیابت بارداری باشید، پزشک ممکن است از شما بخواهد به متخصص تغذیه ای که در این زمینه تخصص دارد، مراجعه کنید. در جلسه مشاوره، رژیم غذایی فعلی خود را شرح می دهید و بعد مشخص می شود که چه تغییراتی باید در آن اعمال کنید.

درمان دیابت بارداری

اگر پزشک تشخیص دهد که به مشکل قند خون بارداری مبتلا شده اید، ممکن است در طول این دوران به معاینات دوره ای بیشتری نیاز داشته باشید که به طور منظم سطح قند خون تان مورد بررسی قرار گیرد. همچنین، شاید لازم باشد قند خون را در خانه با ابزاری به نام گلوکومتر یا دستگاه تست قند خون به طور مرتب کنترل کنید. در بیشتر موارد درمان خانگی دیابت بارداری با تغییراتی در رژیم غذایی و داشتن فعالیت بدنی انجام می شود و سطح قند خون به خوبی کنترل می شود. اما در برخی زنان باردار، مدیریت قند خون تنها با تزریق انسولین امکان پذیر است.

اگر برای کنترل و درمان قند خون بارداری به انسولین نیاز دارید، باید توجه داشته باشید که آن را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید. در صورت عدم درمان دیابت بارداری، سلامت مادر و جنین به خطر می ‍ افتد.

برای کنترل دیابت بارداری اقدامات زیر توصیه می گردد:

• پایش منظم سطح قند خون در طی روز (در مراحل اولیه توصیه می گردد که 4 بار در روز قند خون را با دستگاه های اندازه گیری قند خون کنترل نمود: قبل از صبحانه و 2 ساعت پس از هر وعده غذایی. برخی مواقع ممکن است پایش قند خون قبل از همه وعده های غذایی نیز لازم گردد. البته بعد از طی مرحله حاد، نیاز به این میزان اندازه گیری نخواهد بود).
  
  
• بررسی ادرار به منظور وجود کتون ها (یک نوع اسید که وجود آن در ادرار نشان می دهد دیابت کنترل نشده است).
  
  
• رعایت رژیم غذایی: نظم غذایی یکی از مهم ترین موارد در کنترل قند خون در طی ساعات روز است. بر همین اساس پزشک معالج، از بیمار درخواست می کند دریافت کالری اش را در چند نوبت منظم در طی روز توزیع کند.
  
  
• فعالیت بدنی و ورزش پس از تأیید پزشک معالج: داشتن پیاده روی منظم در کنترل سطح قند خون بسیار مفید است. برای جلوگیری از بروز عوارض مرتبط با فعالیت بدنی، حتماً باید بیمار با پزشک خود مشورت نماید.
  
  
• بررسی روند افزایش وزن: میزان افزایش وزن در طی دوران بارداری باید حدوداً بین 7 تا 14کیلو باشد. در افرادی که بارداری را با چاقی و افزایش وزن آغاز می نمایند، این میزان افزایش وزن به ویژه در صورت ابتلا به دیابت بارداری باید کمترین مقدار باشد.
  
  
• مصرف انسولین در صورت نیاز: انسولین تنها داروی دیابتی است که مصرف آن در طی بارداری در صورت عدم کنترل قند خون توصیه می گردد.
  
  
• کنترل افزایش فشار خون بیمار.
  

ورزش در زنان باردار دیابتی

یکی از تغییرات لازم در سبک زندگی زنان باردار دیابتی داشتن روزانه مقداری فعالیت بدنی برای کمک به مدیریت قند خون است. ورزش به بدن کمک می کند تا گلوکز بیشتری مصرف کند در نتیجه می تواند قند خون را کاهش دهد. اگر دیابت بارداری دارید، با پزشکتان در مورد داشتن یک برنامه ورزشی ایمن برای بارداری صحبت کنید مگر اینکه توسط پزشک از انجام هرگونه فعالیت بدنی منع شده باشید. توجه داشته باشید که برنامه ورزشی باید با نیازهای منحصر به فرد شما، از جمله موارد زیر متناسب باشد:

• سن
  
• اضافه وزن قبل از بارداری
  
• وضعیت کلی سلامت
  
• وزن
  

عوارض دیابت بارداری برای جنین

اگر به افزایش قند خون در بارداری مبتلا شده اید، کودکتان بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات زیر است:

وزن بیش از حد هنگام تولد:

بزرگ شدن جثه نوزاد و تولد نوزادی با وزن 4 کیلوگرم یا بیشتر در زنان باردار دیابتی رایج است.

مشکلات تنفسی در بدو تولد:

در نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می آیند ممکن است دچار مشکلات تنفسی شوند.

هیپوگلیسمی یا قند خون پایین:

افت قند خون شدید می تواند باعث تشنج در نوزادان نیز بشود.

چاقی و دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی

آیا این عارضه بعد از اتمام بارداری از بین می رود؟

پس از زایمان، با بازگشت سطح هورمون ها به حالت عادی، سطح قند خون شما نیز باید کاهش یابد. با این حال، حدود 50 درصد از زنان مبتلا به دیابت بارداری در مراحل بعدی زندگی به دیابت نوع 2 مبتلا می شوند. رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می تواند به کاهش این خطر کمک کند. پزشک ممکن است پس از بارداری آزمایش قند خون را هر 6 تا 12 هفته یکبار برای بررسی دیابت توصیه کند.

اهمیت افزایش وزن در بارداری چندقلو ها

اقدامات خانگی لازم برای کنترل قند خون در بارداری

زنان مبتلا به افزایش قند خون در بارداری باید مدیریت دیابت را به بخشی از برنامه روزمره خود تبدیل کنند. بدین منظور باید سعی کنید:

• سطح گلوکز خون تان را هر روز در زمان مشخصی اندازه بگیرید.
  
• علاوه بر کنترل قند خون، ممکن است نیاز به نظارت بر فشار خون خود نیز داشته باشید.
  
• داروهایتان را به موقع مصرف کنید و خودسرانه آن ها را قطع نکنید.
  
• رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل داشته باشید.
  
• به جای مصرف حجم زیاد غذا در یک وعده، تعداد وعده های غذایی خود را افزایش دهید.
  
• در صورت نداشتن منع فعالیت بدنی، ورزش سبکی مانند پیاده روی را سه روز در هفته به مدت 30 دقیقه انجام دهید.

پیشگیری از دیابت و قند بارداری

اگرچه پیشگیری از دیابت بارداری به طور کامل امکان پذیر نیست، با این حال رعایت عادات غذایی سالم، داشتن تحرک بدنی و حفظ وزن در محدوده سالم می تواند خطر ابتلا را تا حدی کاهش دهد. با رعایت مواردی که در زیر بدان اشاره شده است می توان از خطر ابتلا مجدد به این عارضه در بارداری های بعدی یا دیابت نوع 2 در آینده کاست:

• مصرف غذاهای سالم که حاوی فیبر بوده و کم چرب و کم کالری هستند.
  
• مصرف میوه ها، سبزیجات و غلات کامل.
  
• داشتن فعالیت بدنی منظم قبل از باردار شدن و در طول آن، که می تواند از ابتلا به دیابت بارداری جلوگیری کند.
  
• حفظ وزن در محدوده سالم
  
• شروع بارداری با وزن مناسب و توجه به توصیه های پزشک در مورد افزایش وزن مناسب در طول بارداری.
  

رعایت این نکات، می تواند به پیشگیری از دیابت بارداری کمک کرده و بارداری سالم تری را تجربه کنید.