چرخش پنجه پا به داخل در کودکان (MA)

یکی از دفورمیتی های (بدشکلی) نسبتا شایع در پا است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می تواند تبعات فراوانی برای بیمار داشته باشد.

چرخش پنجه پا به داخل چیست؟

متاتارسوس ادداکتوس (Metatarsus Adductus) یک انحراف غیر طبیعی در پا است که در آن راستای قسمت خلفی (پشتی) کف پا طبیعی می باشد اما مفصل تارسومتاتارسال رو به داخل منحرف می شود (قسمت میانی پنجه ی پا تا انگشتان). که 7 درصد از نوزادان متولد شده دارای این عارضه هستند.

در چرخش پنجه پا به داخل، لبه ی بیرونی (خارجی) پنجه ی پا به سمت داخل منحرف شده و پا از حالت صاف و مستقیم خارج می گردد. در اصطلاح عامیانه به این وضعیت، پنجه کبوتری می گویند. این عارضه می تواند به صورت یکطرفه و یا دو طرفه باشد.

شیوع چرخش پنجه به داخل

شیوع این انحراف 1 در هر 1000 تولد است و میزان آن در دختران و پسران یکسان می باشد. در 50% از بیماران این عارضه به صورت دو طرفه دیده می شود.

علل ایجاد چرخش پنجه پا به داخل

متاسفانه علت چرخش پنجه پا به داخل ناشناخته است. گزارش شده است که احتمال این بیماری در حاملگی های دیرهنگام و در حاملگی های اول، دو قلو زایی و الیگوهیدرآمنیوس (کاهش مایع آمنیوتیک) افزایش می یابد. چرخش پنجه ی پا به سمت داخل، 20%-15% با تورتیکولی (گردن کجی) و در رفتگی مادرزادی لگن همراه است.

از علل ایجاد آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• متاتارسوس ادداکتوس: چرخش کف پا به سمت داخل، این حالت ممکن است نتیجه ی وراثت و یا نحوه ی قرار گیری جنین درون رحم باشد.
• چرخش یا پیچ خوردگی استخوان درشت نی (تیبیا) به سمت داخل
• چرخش و انحراف استخوان ران (فمور) به سمت داخل

در بیشتر موارد این عارضه ممکن است تا شش ماهگی خود به خود برطرف گردد، اما در موارد شدید و درمان نشده باید مداخلات لازم جهت درمان و اصلاح آن، به عمل آورده شود. نوزادان متولد شده با ادداکتوس به ندرت به درمان نیاز پیدا می کنند. با این وجود در این افراد شانس ابتلا به دیسپلازی ران (DDH) افزایش می یابد. در این حالت ممکن است به دلیل کم عمق شدن حفره استابولوم، سر استخوان ران قادر به ماندن درون حفره نباشد و دررفتگی مفصل لگن رخ دهد.

زمانی که چرخش پنجه پا به داخل، در اثر چرخش استخوان درشت نی و یا ران رخ داده باشد باید کودک از نظر بیماری های ارتوپدی مورد معاینه و ارزیابی قرار بگیرد. متاسفانه به دلیل نقش وراثت و ژنتیک در ایجاد این عارضه نمی توان از بروز آن جلوگیری کرد.

چرخش پنجه پا به داخل به چند صورت می باشد؟

خفیف و انعطاف پذیر: در این حالت پنجه پا با فشار دست تا حدودی به حالت نرمال بر می گردد.

شدید و غیر انعطاف پذیر: در این حالت با فشار دست پنجه پا به حالت طبیعی بر نمی گردد.

موارد شدید چرخش پا به داخل ممکن است تا حدودی شبیه به کلاب فوت یا پا چنبری باشد. البته پا چنبری یک ناهنجاری شدید تر بوده که بلافاصه پس از تولد باید درمان آن شروع شود.

تشخیص چرخش پنجه پا به داخل

تشخیص از طریق معاینات بالینی ممکن می باشد. علائم تشخیص شامل موارد زیر می باشد:

• وضعیت پنجه پا نسبت به استخوان ساق پا به داخل چرخیده می شود.
• در صورت رسم کردن یک خط فرضی مستقیم از وسط زانو به مچ پا و وسط پنجه پا، در این عارضه خطوط کناره ی پا یک قوس محدب در سمت خارج و یک قوس مقعر در سمت داخل تشکیل خواهند داد.
• در وضعیت چرخش پنجه ی پا به سمت داخل ممکن است قوس کف پا بیشتر به نظر برسد.
• معمولا بین انگشت شست پا و دیگر انگشتان یک فاصله ایجاد می گردد.

تشخیص های افتراقی

• In-toeing Gait: چرخش داخلی پا
• Club Foot: پاچنبری
• پیچ خوردگی داخلی استخوان ساق
• Anteversion of femur: آنته ورژن یا چرخش داخلی استخوان ران

درمان چرخش پنجه پا به داخل

هدف از درمان، برگرداندن پنجه پا به حالت طبیعی و صاف کردن قسمت جلویی پا می باشد. نوع درمان براساس سن فرزند، شدت انحراف، روش های درمانی و موارد دیگری از این قبیل متفاوت است و شامل موارد زیر می گردد:

• در متاتارسوس ادداکتوس انعطاف پذیر، تحت نظر گرفتن کودک توسط پزشک کفایت می کند
• کشش و درمان های دستی (مانیپولاسیون) توسط کاردرمان و متخصصین توانبخشی
• گچ گیری
• در نهایت اگر به مداخلات غیر جراحی جواب نداد، جراحی انجام می شود

تمرینات کششی

بهتر است کودک را به هنگام خواب به پهلو بخوابانید و حین تعویض پوشک و در طول روز پنجه ی پای او را در حالت طبیعی و خلاف جهت چرخش تحت کشش قرار دهید. لازم به ذکر است حرکات را در ابتدا تحت نظر متخصص مربوطه انجام دهید و برای این کار آموزش ببینید تا از آسیب زدن به کودک جلوگیری کنید.

تمرینات کششی زیر می توانند مفید واقع گردند:

اولین قدم در کشش مؤثر، گرفتن صحیح پای کودک در دستان شما است. با یک دست پای کودک خود را نگه داشته طوری که، انگشت شست شما در لبه خارجی پا و انگشت اشاره در زیر پاشنه و سمت لبه داخلی پا باشد. بهتر است از دست چپ خود برای نگه داشتن پای راست کودک و از دست راست برای نگه داشتن پای چپ کودک استفاده نمایید. سپس انگشت شست دست دیگرتان را زیر پنجه ی پای کودک قرار دهید.

انگشت شست شما باید به طور کامل همه ی انگشتان پای کودک را در بر بگیرد، در واقع باید انگشتان پای کودک میان انگشت شست و اشاره شما قرار بگیرند. سپس به آرامی کف پای کودک را به میزان کم خم کنید و در نهایت پنجه ی پای کودک را به آرامی به سمت بیرون (خارج) و به صورت افقی حرکت دهید.

این تمرین را 15 بار در روز تکرار کنید.

گچ گرفتن پا

اگر انحراف و بد شکلی پا پس از 9-6 ماه همچنان ادامه داشته باشد، بنا به نظر پزشک استفاده از قالب گچی، ارتوز های پا یا کفش های اصلاحی تجویز می گردد. بدین صورت که پای نوزاد به مدت 12-6 هفته در قالب گچی قرار می گیرد، این قالب تا زانو و یا بالای استخوان ران امتداد می یابد، زانوی نوزاد در قالب گچی در وضعیت خمیده قرار می گیرد. پس از اینکه وضعیت پا اصلاح شد، از کفش های ارتوپدی مخصوص استفاده می گردد (کفش پنجه بر عکس یا Revers last shoe) تا از عود مجدد چرخش پا جلوگیری به عمل آید. و در نهایت اگر درمان موفقیت آمیز باشد، کودک می تواند در آینده از کفش های معمولی استفاده نماید.

مراقبت های بعد از گچ گیری

• تمیز و خشک نگه داشتن گچ.
• بررسی جهت نداشتن ترک و شکستگی در گچ.
• اطمینان حاصل کردن از صاف بودن لبه های گچ به منظور عدم آسیب به پوست پای کودک در لبه های انتهایی گچ.
• در صورت ایجاد خارش در پوست زیر گچ از وارد کردن اشیا جهت خاراندن پوست خودداری کنید و از یک سشوار با دمای کم (گذاشتن سشوار روی هوای سرد) جهت خنک کردن مناطق تحریک شده استفاده کنید. از هوای گرم برای زیر گچ به هیچ وجه استفاده نکنید.
• برای کاهش تورم گچ را بالاتر از سطح قلب نگه دارید.

بریس و ارتز های مناسب جهت اصلاح

استفاده از بریس ها و ارتز های اصلاحی مقبولیت بیشتری نسبت به قالب های گچی دارند. زیرا مشکلات قالب های گچی را ندارند. با استفاده از اسکن های موجود در کلینیک های ارتوپدی فنی ارتز های مناسب، مطابق پای کودک طراحی و ساخته می شوند. پوشیدن بریس ها نسبت به گچ راحت تر و همچنین موثر تر بر روند اصلاح می باشد، در صورت لزوم می توان بریس را دو بار در روز برای نظافت و استراحت کودک باز کرد. به طور معمول 6-4 هفته به صورت تمام وقت از بریس استفاده می گردد و پس از اصلاح، به مدت 3 ماه جهت جلوگیری از عود مجدد عارضه از بریس به صورت شبانه استفاده می گردد.

نتایج حاصل از این مطالعه

متاتارسوس ادداکتوس یکی از معمول ترین دفورمیتی های دوران کودکی می باشد که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع موجب ایجاد مشکلات متعددی برای بیمار می شود که از آن جمله می توان به اختلالات راه رفتن، اختلالات کازماتیک (زیبایی) پنجه پا و... اشاره نمود. عدم تشخیص و درمان به موقع این دفورمیتی باعث تشدید عوارض ناشی از این بیماری می گردد و یکی از علل تاخیر در تشخیص و یا عدم درمان مناسب، عدم وجود یک معیار مناسب و جامع جهت تشخیص بیماری و تعیین شدت آن می باشد. لذا لازم است تا زمان به دنیا آمدن نوزاد از نظر بیماری های ارتوپدی ارزیابی های لازم به عمل آید تا در صورت بروز هر گونه مشکلی درمان به موقع صورت گیرد.