تاثیر اعتیاد مادر بر جنین

اعتیاد مادر به مواد مخدر، عوارض بسیار زیادی بر روی جنین می گذارد.

آمار ها نشان می دهند گرایش مصرف مواد مخدر در زنان و دختران در حال افزایش است به طوری که از هر 10 نفر مصرف کننده ی مواد مخدر، یک نفرشان زن می باشد. سالانه حدود هفت هزار کودک معتاد از یک میلیون و پانصد هزار زن باردار در جامعه به دنیا می آیند، معادل تولد 20 کودک معتاد در روز.

مصرف مواد مخدر در زنان

از باور های غلط که منجر به جذب مشتری می شود این است که حشیش، ماری جوانا، گل و یا علف اعتیاد آور نیستند. زنانی که دچار اختلالات روحی و روانی هستند، چند برابر بیشتر از سایر زنان به مصرف مواد روی می آورند. اعتیاد مادران باردار به شیشه در میان سایر مواد از همه بیشتر می باشد.

عوارض مصرف مواد مخدر برای مادر

اعتیاد به مواد مخدر منجر به عوارض شدید و مرگ بار می شود، بدن قادر به دفع این مواد نبوده و در نهایت آن ها را متابولیزه کرده و در بافت چربی ذخیره می نماید. به دنبال تجزیه ی بافت چربی، مواد متابولیزه شده آزاد شده و روی مغز تاثیرات مخربی می گذارد. تحقیقات نشان داده اند که مادران باردار مبتلا به اعتیاد، دچار سوء تغذیه، بیماری های قابل انتقال جنسی هپاتیت و ایدز بوده و مراقبت های دوران بارداری را به صورت روتین انجام نمی دهند و حاملگی پر خطری دارند.

مصرف مواد مخدر در دوران بارداری منجر به زایمان زود رس، شیوع سقط خود به خودی، آنمی یا کم خونی بارداری، هموراژی یا خون ریزی قبل از زایمان، اختلال تست تحمل گلوکز، پره اکلامپسی، پاره شدن زودتر از موعد کیسه ی آب، دکولمان یا پارگی جفت، ورود مکونیوم نوزاد درون مایع آمنیوتیک، زایمان زود رس، افزایش سرویکال دیس پلازی و سرطان دهانه ی رحم و در نهایت مرگ ناگهانی مادر می شود. مصرف کوکائین در زنان باردار می تواند منجر به تشنج، آریتمی های قبلی و ادم ریه شود.

عوارض مصرف مواد مخدر در دوران بارداری روی جنین

نوزادان متولد شده از مادران معتاد به گروه آمفتامین ها، آسیب های جدی بسیاری می بینند. نوع و میزان ماده ی مخدر مصرفی، مدت زمان مصرف مواد در دوران بارداری در ایجاد آسیب ها نقش بسزایی دارند. به طور مثال، مصرف شیشه در ماه های اولیه ی بارداری اثرات بسیار مخربی روی مغز جنین باقی خواهد گذاشت.

تولد نوزاد با وزن کم، عقب ماندگی رشد داخل رحمی جنین، مرگ و میر پره ناتال، آنومالی های مادرزادی، آنمی و یا کم خونی نوزاد، زردی، دیسترس تنفسی جنینی، سپتیسمی، هیپو گلیسمی، هیپو کلسمی، عفونت ادراری، عفونت چشمی، تومور های شکمی، پنومونی مادرزادی از عوارض سوء مصرف مواد در دوران بارداری بر روی جنین می باشد. سیگار کشیدن مادر، مهم ترین عامل کاهش وزن نوزاد می باشد. علائم محرومیت نوزاد به هنگام خروج از رحم و قطع ارتباط با مواد مخدر به صورت بی قراری و تشنج و مرگ ناگهانی نوزاد رخ می دهد، همچنین ممکن است اختلالات شناختی و رفتاری در نوزاد، تاخیر تکاملی رشد، مشکلات عصب شناسی نیز در این کودکان دیده شود. علاوه بر این، اختلالات ذهنی و ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی از دیگر عوارض سوء مصرف مواد روی نوزاد می باشد. در کل کودکان متولد شده از زنان معتاد، کودکان پر خطری هستند.

سندروم پرهیز نوزادی (NAS)

به مجموعه ای از ناهنجاری های جنینی در نوزادان متولد شده از مادران معتاد، سندروم پرهیز نوزادی می گویند. مواد مخدر با عبور از جفت منجر به وابستگی جنین می شود. به همین دلیل اگر نوزاد بعد از تولد مواد مخدر دریافت نکند، علائمی شبیه به ترک اعتیاد پیدا می کند. گاهی برخی از نوزادان متولد شده از مادران معتاد به مواد مخدری مانند آمفتامین، نیکوتین، کوکائین یا متادون هیچ علائمی از NAS را ندارند، اما در طولانی مدت دچار مشکلات و عوارض جدی می گردند. از علائم سندروم پرهیز نوزادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفراغ
• اسهال
• لکه های پوستی
• تعریق و لرز
• تشنج
• تنفس سریع
• تب

مناسب ترین زمان ترک اعتیاد مادر

ترک اعتیاد در دوران بارداری کار خطرناکی است و حتما باید تحت نظر پزشک متخصص و با استفاده از دارو های خاصی این عمل انجام گیرد. ترک اعتیاد در ماه های اولیه ی بارداری مفید است و در ماه های آخر می تواند به دلیل به مخاطره انداختن جان مادر و کودک، خطرناک باشد. به هیچ عنوان نباید بدون مشورت با پزشک و به طور ناگهانی مصرف مواد را قطع نمود زیرا منجر به سقط جنین و به دنیا آمدن نوزاد ناقص می شود. برای جلوگیری از وابستگی جنین به مواد مخدر، مادر باید برای ترک اعتیاد، در مراکز تخصصی تحت نظر قرار بگیرد و در صورتی که مادر تا پایان بارداری اعتیاد داشته باشد، جنین باید برای قطع وابستگی داروی نالوکسان مصرف کند.

مشکلات رایج ترک اعتیاد در زنان باردار

• مسائل مالی
• انگیزه ی پایین برای درمان
• نا کافی بودن گروه های امداد و خدمات
• ترس از دست دادن حق سرپرستی کودک
• نداشتن بیمه ی سلامت
• بد نامی اجتماعی
• مشکلات رفت و آمد به مراکز درمانی
• ترس از مجازات قانونی، اصلی ترین علت عدم تمایل به ترک اعتیاد و مراقبت های دوران بارداری می باشد.

اثرات مخرب اعتیاد در دوران شیر دهی موجب به خطر افتادن سلامت نوزاد و وابستگی نوزاد به مواد مخدر می گردد، پس لازم است زنان را بعد از به دنیا آمدن فرزند به ترک اعتیاد و یا جایگزین کردن دارو تحت نظر پزشک، تشویق نمایید.

اقدامات درمانی برای ترک اعتیاد زنان باردار

اقدامات کلینیکی- پارا کلینیکی

از جمله اقدامات پارا کلینیکی، آزمایش خون و ادرار، نوار قلب و تست EKG می باشد. مصرف مواد مخدر می تواند موجب مسمویت قلبی شود، به همین دلیل نوار قلب از مادر گرفته می شود. کشت های ادراری، کنترل و درمان HIV، آزمایشات کبدی و کنترل رگ ها و پوست از نظر سلولیت و عفونت و سونوگرافی برای بررسی رشد جنین از دیگر اقدامات کلینیکال می باشد.

اقدامات روان درمانی- اجتماعی

در زنان بارداری که انگیزه ی کافی برای ترک اعتیاد را ندارند، مشاوره های روانی و اجتماعی بسیار مفید هستند. اقدامات روان پزشکی برای تشخیص افسردگی، اختلالات اضطرابی و شخصیتی نیز در این افراد صورت گرفته و در صورت تشخیص، درمان مناسب آغاز می شود.

ترک اعتیاد زنان باردار با متادون

متادون بهترین دارو برای ترک اعتیاد زنان باردار شناخته شده است، که هم به صورت خوراکی و هم به صورت تزریقی و یا مقعدی قابل استفاده می باشد. تاثیر متادون بسته به جنس و PH ادرار، مدت زمان مصرف و اینکه اولین بار است که از متادون استفاده می شود، در افراد مختلف متفاوت است. سم زدایی با متادون به دو روش کوتاه و بلند مدت انجام می شود. روش کوتاه مدت که شایع ترین روش می باشد 30 روز طول می کشد.

سم زدایی طولانی مدت برای افرادی است که قبلا به مدت طولانی از درمان نگه دارنده ی متادون استفاده کرده اند و یا چندین بار برای ترک از روش کوتاه مدت استفاده کرده و با شکست مواجه شده اند. این روش بیشتر از 180 روز طول می کشد. زنان بارداری که قبل از بارداری درمان نگه دارنده را شروع کرده اند، در زمان بارداری نیز باید همچنان به درمان ادامه دهند. در دوران بارداری حداقل دز متادون دریافت می شود تا علائم محرومیت جنین و وسوسه ی مادر کاهش یابد. در سه ماهه ی سوم بارداری، به دلیل افزایش متابولیسم کبدی متادون، دز دارو افزایش یافته و یا دو بار در روز مصرف می شود.

بهتر است کاهش دز دارو را برای جلوگیری از خطر سقط جنین، در هفته ی 30-12 بارداری انجام داد و در سه ماهه ی سوم بارداری دز دارو را تثبیت نمود. برای کم کردن دز دارو، باید هر دو هفته 5 میلی گرم کاهش داد تا خطر وسوسه ی مادر و علائم محرومیت از دارو کاهش پیدا کند.

هدف اصلی از درمان با متادون، کاهش علائم سندروم پرهیز در نوزاد می باشد. کاهش دز قبل از هفته ی 12 بارداری به دلیل خطر سقط جنین توصیه نمی شود. همچنین کاهش دز بعد از هفته ی 30 بارداری موجب محرومیت جنین و بروز دیسترس جنینی می شود.

علائم اعتیاد در نوزاد تازه متولد شده

• لرزش
• خواب زیاد
• گریه ی غیر طبیعی
• تحریک پذیری و تشنج
• دمای پایین بدن، تعریق و تب
• گرفتگی بینی و خمیازه های زیاد
• اسهال و استفراغ

شدت علائم نوزاد توسط تست نمره دهی فینگان مشخص شده و نوزاد بر اساس آن وارد فاز نشانگان ترک خواهد شد.

درمان نوزاد مبتلا به اعتیاد

حدود 60% از نوزادان متولد شده نیاز به درمان خاصی با دارو برای ترک ندارند. با کم کردن نور و پیچاندن پارچه به دور نوزاد سعی در کاهش بی قراری نوزاد می کنند. اما در 40% نوزادان نیاز به مورفین خوراکی می باشد و روز به روز دز آن را کاهش می دهند تا ترک اعتیاد به صورت کامل انجام شود. داروی دیگری که برای ترک استفاده می شود، فنوباربیتال می باشد. در صورتی که مادر بعد از زایمان همچنان مواد مصرف می کند نوزاد نباید از شیر مادر تغذیه کند. روند درمان نوزاد بسته به نوع مواد مصرفی مادر متفاوت می باشد. اما حدودا 14-10 روز طول می کشد.

سخن آخر

تشخیص و درمان به موقع اعتیاد مادر می تواند عوارض وارده به جنین را کاهش دهد. در این راه به منظور ایجاد قابلیت توانمند سازی مردم علیه مصرف مواد مخدر و وابستگی به آن و همچنین دستیابی به هدف ایجاد جنبش فراگیر اجتماعی علیه سوء مصرف مواد مخدر مسئولین کشور باید با سازماندهی مدون، مشارکت مردم را با تکیه بر سنتهای بومی و فرهنگی آنها، حول مفاهیم خانه و زندگی و توانمند سازی اجتماعات کوچک را در پیش گرفته و با بازسازی هویت اجتماعی، بهبود سرحالی و آموزش مهارتهای زندگی اجتماعی را ممکن سازند.